(THE INTELLIGENCE COUP OF THE CENTURY)

By Greg Miller

Đỗ Đặng Nhật Huy dịch

The Washington Post

February 11-2020.

(Phần I)

Phần 2.

Iran nghi ngờ

Đế chế nghe lén khổng lồ của NSA trong nhiều năm được tổ chức xoay quanh ba mục tiêu địa lý chủ yếu, theo mã alphabet: A cho Liên Xô, B cho châu Á, và G cho phần còn lại.

Đầu những năm 1980, hơn một nửa tin tình báo của nhóm G được gửi về từ thiết bị của Crypto, trở thành điểm tựa của các quan chức Mỹ hết khủng hoảng này đến khủng hoảng khác.

Năm 1978, khi các lãnh đạo của Ai Cập, Israel, và Hoa Kỳ gặp nhau ở Trại David bàn luận về một thỏa thuận hòa bình, NSA đã bí mật theo dõi giao tiếp giữa Tổng thống Ai Cập Anwar Sadat và thủ đô Cairo.

Một năm sau, sau khi các tay súng Iran tấn công đại sứ quán Mỹ và bắt 52 người làm con tin, chính quyền Carter đã tìm cách giải cứu họ bằng các kênh bí mật thông qua Algeria (cụ thể theo báo cáo, Mỹ đã nghe lén các giao tiếp bí mật của Algeria, nước lúc ấy đóng vai trò trung gian, để xác định thái độ thật của Iran). Inman, người khi ấy là giám đốc NSA, nói Tổng thống Jimmy Carter thường xuyên gọi điện hỏi ông về phản ứng của Ayatollah Khomeini đối với các thông điệp mới nhất (từ phía Mỹ).

“Chúng tôi có thể trả lời 85% số câu hỏi của ông ấy”, theo lời Inman. Đó là vì Iran và Algeria dùng thiết bị của Crypto.

Inman nói chương trình đã đặt ông vào thế khó nhất trong suốt sự nghiệp công chức của mình. Tại một thời điểm, NSA đã phát hiện các giao tiếp của Libya cho thấy em trai của tổng thống, Billy Carter, đang vận động cho lợi ích của Libya ở Washington và được trả lương bởi Moammar Gaddafi.

Inman thông báo sự việc cho Bộ Tư pháp. FBI mở một cuộc điều tra vào Billy Carter, người bác bỏ việc có nhận lương. Cuối cùng, ông này không bị xét xử nhưng đồng ý đăng ký làm một người vận động hành lang cho chính phủ nước ngoài.

Trong những năm 1980, danh sách khách hàng của Crypto trông hệt như các điểm nóng toàn cầu. Trong năm 1981, Saudi Arabia là khách hàng lớn nhất của Crypto, theo sau là Iran, Italy, Indonesia, Iraq, Libya, Jordan, và Hàn Quốc.

Để bảo vệ vị thế thị trường, Crypto và các cổ đông bí mật tiến hành chơi bẩn các đối thủ kinh doanh, theo tài liệu, và hối lộ các quan chức chính phủ. Crypto từng gửi một quản lý đến Riyadh, Saudi Arabia, với 10 chiếc đồng hồ Rolex trong hành lý, theo báo cáo của BND; sau đó, người này tổ chức một chương trình đào tạo cho các quan chức Saudi ở Thụy Sĩ, nơi “thú vui yêu thích của họ là đến thăm các nhà thổ, được chi trả bởi công ty.”

Đã có lúc, động lực bán hàng dẫn đến việc bán cho cả các nước không được trang bị tốt để vận hành các hệ thống phức tạp. Nigeria từng mua một lô lớn máy móc của Crypto, để rồi hai năm sau, khi chẳng thấy có thu thập tình báo gì, công ty đã gửi một đại diện đến tìm hiểu. “Người này phát hiện các thiết bị được để trong kho và vẫn còn nguyên kiện,” theo tài liệu của Đức.

Năm 1982, chính quyền Reagan đã lợi dụng việc Argentina phụ thuộc vào thiết bị của Crypto để mớm tin tình báo cho Anh về cuộc chiến ngắn ngày ở Quần đảo Falklands, theo tài liệu của CIA (song không nói rõ người Anh đã nhận được thông tin gì). Các báo cáo chủ yếu nói khái quát về các tin tình báo mà không nói cụ thể nó đã được dùng ra sao.

Reagan suýt làm lộ chương trình Crypto sau khi Libya dính vào vụ đánh bom một sàn disco ở Tây Berlin thường được lính Mỹ đóng tại Tây Đức lui tới hồi năm 1986 (trong hình). Hai lính Mỹ và một phụ nữ Thổ Nhĩ Kỳ thiệt mạng.

Reagan ra lệnh ném bom trả đũa Libya trong 10 ngày tiếp theo. Trong số các nạn nhân được ghi nhận có một cô con gái của Gaddafi. Trong bài phát biểu trước toàn quốc thông báo về vụ không kích, Reagan nói Mỹ có bằng chứng “cụ thể, chính xác, và không thể chối cãi” về tội đồng lõa của Libya.

Chứng cứ này, Reagan nói, cho thấy sứ quán Libya ở Đông Berlin nhận được chỉ thị tiến hành cuộc tấn công một tuần trước sự kiện. Một ngày sau vụ đánh bom, “họ báo cáo về Tripoli rằng chiến dịch đã thành công mỹ mãn.”

Câu văn của Reagan cho thấy giao tiếp giữa Tripoli và sứ quán ở Đông Berlin đã bị chặn và giải mã. Song Libya không phải là bên duy nhất để ý đến lời của Reagan.

Iran, bên biết rõ Libya cũng dùng các thiết bị của Crypto, đã cực kỳ lo lắng về khả năng bảo mật của thiết bị họ đang dùng. Nhưng Tehran không có phản ứng nào dù nghi ngờ, cho đến tận 6 năm sau.

Danh sách một số khách hàng được xác định của Crypto AG.

Kẻ không thể thay thế

Sau vụ mua lại của CIA và BND, một trong những vấn đề nhức nhối nhất của các đối tác bí mật này là giữ cho nhân viên của Crypto luôn tuân phục và không nghi ngờ.

Dù hoạt động ngầm, hai cơ quan vẫn cố gắng duy trì cách tiếp cận nhân hậu của Hagelin trong việc quản lý công ty. Các nhân viên được trả rất khá và có vô số đãi ngộ, bao gồm quyền sử dụng một con thuyền buồm neo ở Hồ Zug gần trụ sở công ty.

Dù vậy, những người tiếp cận gần nhất với công đoạn thiết kế mã hóa cũng đã có vô số lần suýt khám phá ra bí mật lớn nhất của công ty. Các kỹ sư và nhà thiết kế chịu trách nhiệm phát triển các nguyên mẫu sản phẩm thường xuyên nghi ngờ những thuật toán bỗng được lén đưa vào bởi một thực thể bí ẩn bên ngoài.

Các quản lý của Crypto thường làm cho nhân viên tin rằng các thiết kế được thêm vào là một phần của thỏa thuận tư vấn với Siemens. Và ngay cả như thế, tại sao các lỗ hổng mã hóa lại dễ bị phát hiện như vậy, và tại sao các kĩ sư của Crypto thường xuyên bị chặn không được sửa chúng?

Năm 1977, Heinz Wager, giám đốc điều hành của Crypto, người nắm rõ vai trò của CIA và BND, đột ngột sa thải một kĩ sư cứng đầu sau khi NSA than phiền rằng giao tiếp ngoại giao từ Syria bỗng không thể đọc được. Kĩ sư này, Peter Frutiger, từ lâu đã nghi ngờ Crypto bắt tay với tình báo Đức. Ông đã đến Damascus nhiều lần để giải quyết những than phiền về sản phẩm của Crypto và dĩ nhiên đã tự mình sửa các thiết bị mà không hỏi ý tổng hành dinh.

Frutiger “đã phát hiện ra bí mật Minerva và do đó anh ta không an toàn,” theo báo cáo của CIA. Dẫu thế, cơ quan này đã rất hài lòng khi Wagner sa thải luôn Frutiger thay vì chỉ tìm cách bịt miệng ông. Frutiger từ chối bình luận về câu chuyện.

Các quan chức Mỹ còn cảnh giác hơn nữa khi Wagner thuê một kĩ sư điện tài năng vào năm 1978, Mengia Caflisch. Bà này trước đó từng là nhà nghiên cứu thiên văn vô tuyến lâu năm ở Đại học Maryland, Mỹ, trước khi quay về Thụy Sĩ và nộp đơn vào Crypto. Wagner chớp ngay cơ hội thuê bà. Song các quan chức NSA mau chóng e ngại bà “quá giỏi để có thể bị thao túng”.

Lời cảnh giác thành hiện thực khi Caflisch sớm đi vào điều tra các lỗ hổng trên sản phẩm của công ty. Bà cùng với Spoerndli, một đồng nghiệp ở phòng nghiên cứu, đã chạy nhiều bài kiểm tra và các cuộc tấn công đoán mã trên các thiết bị bao gồm cả máy điện báo đánh chữ HC-570, dòng máy được sản xuất dựa trên công nghệ của Motorola, Spoerndli nói trong một lần trả lời phỏng vấn.

“Chúng tôi điều tra cách vận hành bên trong, và các phụ thuộc của từng bước,” theo lời Spoerndli, và nhận ra rằng họ có thể giải mã chỉ bằng cách so sánh 100 kí tự mã hóa với một thông điệp ẩn, chưa mã hóa. Một mức bảo mật cực kì thấp, Spoerndli nói trong cuộc phỏng vấn tháng trước, nhưng điều đó không có gì bất thường.

“Các thuật toán,” theo bà, “luôn trông rất đáng ngờ.”

Trong những năm kế tiếp, Caflisch tiếp tục tạo ra rắc rối. Có thời điểm, bà thiết kế một thuận toán mạnh đến nỗi các quan chức NSA lo ngại sẽ không thể đọc được. Thiết kế này đã được gắn vào 50 máy HC-740 sắp xuất xưởng cho đến khi ban lãnh đạo phát hiện và cho ngừng.

“Tôi chỉ nghĩ rằng có gì đó rất lạ,” Caflisch chia sẻ trong buổi phỏng vấn tháng trước khi được hỏi về nguyên do khiến bà nghi ngờ. Rõ ràng là cuộc điều tra của bà không được hoan nghênh, bà nói. “Không phải câu hỏi nào cũng được họ mong chờ.”

Công ty đã khôi phục thuật toán được tùy chỉnh lên phần còn lại của lô hàng và bán 50 máy có bảo mật đến các ngân hàng để khỏi lọt vào tay các chính phủ nước ngoài. Bởi vì các sáng kiến như thế của bà không dễ để bảo vệ, Wagner từng nói với một nhóm nhân viên thân cận của phòng nghiên cứu và phát triển rằng Crypto “không thể hoàn toàn tự ý làm điều mình muốn.”

Lời tuyên bố này dường như nhằm xoa dịu các kỹ sư, những người xem nó như một sự xác nhận rằng công nghệ của công ty bị kiểm soát bởi chính phủ Đức. Song CIA và BND ngày càng tin rằng sự can thiệp thường xuyên và đáng ngờ của họ sẽ khó kéo dài.

Crypto trở nên hệt như bộ phim “Phù thủy xứ Oz”, nơi mà các nhân viên cố tìm xem điều gì ẩn sau bức màn. Khi thập niên 1970 dần kết thúc, hai bên đối tác quyết định tìm một nhân vật phù thủy có thể giúp sửa các lỗ hổng thuật toán để chúng trở nên tinh vi hơn và khó bị phát hiện hơn, một người đủ am hiểu về mã học để khống chế phòng nghiên cứu.

Hai đối tác đã dò hỏi các cơ quan tình báo khác để tìm ứng viên tiềm năng trước khi quyết định đồng hành với một người do tình báo Thụy Điển đề cử. Vì mối quan hệ mật thiết giữa Hagelin với nước này, Thụy Điển biết về chương trình từ những ngày đầu tiên.

Kjell-Ove Widman, một giáo sư toán học ở Stockholm, đã nổi danh khắp giới học thuật Châu Âu vì các nghiên cứu của ông trong ngành mã học. Widman đồng thời là một lính dự bị và đã làm việc cùng các quan chức tình báo Thụy Điển.

Đối với CIA, Widman còn có một lợi thế quan trọng khác: thái độ thân Mỹ mà ông có được từ hồi làm sinh viên trao đổi ở bang Washington.

Thời đó, gia đình giám hộ của Widman không thể đọc được tên ông nên đã gọi ông là “Henry,” một biệt danh về sau được ông dùng để giao tiếp với các đặc vụ CIA.

Các quan chức có tham gia vào quy trình tuyển dụng Widman cho biết họ gần như chẳng phải làm gì. Sau khi được các đặc vụ Thụy Điển giới thiệu, ông được đưa tới Munich vào năm 1979 cho vòng phỏng vấn với các quan chức Crypto và Siemens.

Câu chuyện kể rằng Widman được phỏng vấn bởi khoảng nửa tá đàn ông ngồi quanh một chiếc bàn trong một phòng hội nghị khách sạn. Khi họ giải lao, hai quan chức yêu cầu Widman ở lại để trò chuyện riêng.

“Ông biết ZfCh là gì không?” là câu hỏi của Jelto Burmeister, đặc vụ quản lý của BND, dùng các chữ cái đầu trong tên của cơ quan tình báo mật mã Đức. Khi Widman nói ông biết, Burmeister nói, “Giờ thì, ông có biết ai thực sự sở hữu Crypto AG không?”

Đến lúc này, Widman được giới thiệu với Richard Schroeder, một quan chức CIA đóng ở Munich để quản lý công việc của CIA ở Crypto. Widman về sau này nói với các sử gia nội bộ (của các cơ quan) rằng “thế giới của tôi quay cuồng” tại thời điểm đó.

Thế nhưng ông không hề lưỡng lự ghi tên mình vào chương trình.

Thậm chí không phải rời căn phòng, Widman kết thúc buổi tuyển dụng với một cú bắt tay. Khi ba người tham gia cùng những người còn lại trong nhóm để ăn trưa, dấu hiệu ngón tay cái chỉ lên trời của một người đã biến cuộc họp thành một buổi ăn mừng.

Crypto đặt Widman làm “cố vấn khoa học,” báo cáo trực tiếp lên Wagner. Ông trở thành điệp viên bên trong công ty của hai cơ quan mật vụ, rời Zug mỗi 6 tuần để bí mật gặp các đại diện từ NSA và ZfCh. Schroeder, vị quan chức CIA, sẽ đến dự nhưng không tham gia vào các buổi tranh luận công nghệ của họ.

Họ sẽ nhất trí về các sửa đổi và thảo luận xây dựng trình tự mã hóa mới. Widman sau đó đem thiết kế đến cho các kỹ sư Crypto. Báo cáo của CIA gọi ông là “kẻ không thể thay thế,” và “vụ tuyển dụng quan trọng nhất trong lịch sử của chương trình Minerva.”

Lý lịch của ông khiến cấp dưới không thể chống cự, khiến ông có được “một sự nổi trội về mặt công nghệ không người nào ở CAG có thể thách thức.” Nó cũng giúp xua tan những nghi ngờ cùa các chính phủ nước ngoài. Với việc Widman tham gia, các đối tác bí mật xây dựng một chuỗi quy tắc cho các thuật toán tùy chỉnh, theo báo cáo của BND. Chúng phải “không thể bị phát hiện bởi các bài test thống kê thông thường” và nếu bị phát hiện, phải “dễ dàng bị xem là do lỗi con người.”

Nói cách khác, nếu bị dồn vào chân tường, Crypto chỉ cần đổ lỗi cho nhân viên cẩu thả hoặc người dùng thiếu kiến thức.

Năm 1982, khi Argentina tin rằng các thiết bị của Crypto đã mớm các thông tin bí mật cho lực lượng Anh trong Chiến tranh Falklands, Widman đã được cử đến Buenos Aires. Widman nói với họ rằng khả năng cao NSA đã truy cập một thiết bị ghi âm cũ Argentina đang dùng, còn thiết bị chính họ mua từ Crypto, máy CAG 500, vẫn “không thể bị xuyên thủng.”

“Nó đã hiệu quả,” theo báo cáo của CIA. “Người Argentina khó chấp nhận lời giải thích, nhưng tiếp tục mua thiết bị của CAG.”

Widman đã nghỉ hưu từ lâu và hiện sống ở Thụy Điển. Ông từ chối bình luận. Nhiều năm sau khi nghỉ, ông nói với các quan chức Mỹ rằng ông thấy mình “tham gia vào một cuộc chiến quan trọng vì lợi ích của tình báo phương Tây,” theo tài liệu của CIA. “Theo ông, đó là một khoảnh khắc ông thấy mình như ở nhà. Đây là sứ mệnh của cuộc đời ông ấy.”

Cùng năm ấy, Hagelin, lúc đó 90 tuổi, bị ốm trong một chuyến đi Thụy Điển và phải nhập viện. Ông hồi phục đủ để quay về Thụy Sĩ, song các quan chức CIA lo ngại về bộ sưu tập đồ sộ các giấy tờ kinh doanh và tài liệu cá nhân của Hagelin tại văn phòng của ông ở Zug.

Schroeder, với sự cho phép của Hagelin, đã mang một va-li đến và dành nhiều ngày xem xét số giấy tờ. Với khách đến, ông được giới thiệu là một sử gia đang nghiên cứu cuộc đời của Hagelin. Schroeder lấy ra các tài liệu “đủ buộc tội,” theo báo cáo, và chuyển chúng về tổng hành dinh CIA, “nơi chúng được lưu trữ cho đến ngày nay.”

Hagelin tiếp tục nằm liệt giường cho đến khi qua đời năm 1983. TWP không thể tìm thấy Wagner và không biết liệu ông này còn sống không. Schroeder nghỉ hưu hơn một thập niên trước và dạy bán thời gian ở Đại học Georgetown. Khi được liên hệ bởi TWP, ông từ chối bình luận.

Khủng hoảng Hydra

Crypto trải qua nhiều năm thua lỗ trong thập niên 1980, song thông tin tình báo chảy vào vẫn mạnh mẽ. Các cơ quan mật vụ Mỹ chặn được hơn 19.000 giao tiếp của Iran gửi qua các thiết bị của Crypto trong suốt cuộc chiến tranh dài cả thập niên giữa Iran và Iraq, đem đến cho họ thông tin về các mối liên hệ với khủng bố của Tehran và âm mưu đàn áp những người bất đồng chính kiến.

Đối với mật vụ Mỹ, các giao tiếp của Iran “có thể đọc được từ 80 cho tới 90%,” theo tài liệu của CIA, một con số có thể đã giảm xuống chỉ còn dưới 10% nếu nước này không dùng các thiết bị đã bị điều chỉnh của Crypto.

Năm 1989, việc Vatican dùng thiết bị của Crypto đã trở nên hữu ích cho Mỹ trong cuộc săn lùng nhà lãnh đạo Panama, Manuel Antonio Noriega. Khi nhà độc tài này trú ẩn trong một sứ quán của Tòa thánh, tung tích của ông đã bị lộ khi tòa đại sứ gửi tin về Vatican.

Dù vậy, năm 1992, chương trình Crypto đối mặt với cuộc khủng hoảng lớn đầu tiên: Iran, hành động muộn màng dù đã nghi ngờ từ lâu, bắt giữ một nhân viên bán hàng của công ty.

Hans Buehler, khi ấy 51 tuổi, được xem như một trong những nhân viên bán hàng giỏi nhất của hãng. Iran là một trong các đối tác lớn nhất của công ty, và Buehler đến thăm Tehran trong suốt nhiều năm. Đã có những khoảng khắc căng thẳng, bao gồm lần ông bị các quan chức Iran tra hỏi sau vụ ném bom sàn disco và các vụ không kích của Mỹ lên đất Libya.

Sáu năm sau, ông lên một chuyến bay của Swissair để đến Tehran song không trở về theo lịch trình. Khi không thấy ông, Crypto hỏi thăm giới chức Thụy Sĩ và được biết ông đã bị Iran bắt. Các quan chức lãnh sự Thụy Sĩ được đến thăm Buehler nói ông ở trong “tình trạng tinh thần xấu,” theo tài liệu của CIA.

Buehler cuối cùng được thả 9 tháng sau, sau khi Crypto đồng ý trả cho Iran 1 triệu đô, khoản tiền được bí mật cung cấp bởi BND, theo các tài liệu. CIA từ chối can dự vào, biện luận rằng chính sách của Mỹ là không thỏa hiệp với các yêu cầu đòi tiền chuộc con tin.

Buehler không hề biết về mối quan hệ giữa Crypto với CIA và BND hay lỗ hổng trên các thiết bị. Ông về nước trong tâm trạng bàng hoàng và nghi ngờ rằng người Iran còn biết về công ty của ông nhiều hơn chính ông. Buehler bắt đầu trả lời phỏng vấn các tờ báo Thụy Sĩ về vụ bắt giữ và mối nghi ngờ ngày càng tăng của mình.

Báo giới khơi gợi lên những đầu mối đã bị bỏ quên từ lâu, bao gồm một “chương trình Boris” trong mớ tài liệu cá nhân khổng lồ của Friedman, vốn được quyên góp cho Học viện Quân sự Virginia khi ông qua đời vào năm 1969. Nằm trong 72 chiếc hộp được chuyển đến Lexington, bang Virginia, là các bản ghi lại mối quan hệ lâu dài của ông với Hagelin.

Năm 1994, cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng hơn khi Buehler xuất hiện trên truyền hình Thụy Sĩ trong một chương trình có cả Frutiger với thân phận được che giấu khỏi khán giả. Buehler qua đời năm 2018. Frutiger, vị kỹ sư đã bị sa thải vì sửa các hệ thống mã hóa của Syria nhiều năm trước, từ chối bình luận.

Michael Grupe, người kế vị giám đốc điều hành Wagner, đồng ý xuất hiện trên truyền hình Thụy Sĩ để phân trần cho các cáo buộc mà chính ông biết là sự thật. “Pha diễn của Grupe đã tạo tin tưởng, và có thể đã cứu vãn cả chương trình,” theo tài liệu của CIA. Grupe cũng từ chối bình luận.

Dù vậy, phải mất vài năm để cuộc tranh cãi rơi vào quên lãng. Năm 1995, tờ Baltimore Sun đăng một chuỗi các câu chuyện điều tra về NSA, bao gồm một bài có tên “Rigging the Game” nhắm vào quan hệ của cơ quan này với Crypto.

Bài báo nói các quan chức NSA đã đến Zug vào giữa thập niên 1970 để họp bí mật với các lãnh đạo Crypto. Các quan chức ngụy trang dưới mác chuyên gia tư vấn của một công ty bình phong có tên “Intercomm Associates” nhưng sau đó đã giới thiệu tên thật của mình – theo bản ghi nhớ cuộc họp của một nhân viên công ty.

Giữa cuộc khủng hoảng hình ảnh công ty, một số nhân viên bắt đầu đi tìm việc khác. Và ít nhất nửa tá quốc gia – bao gồm Argentina, Italy, Arab Saudi, Ai Cập và Indonesia – đã hủy hoặc hoãn các hợp đồng với Crypto.

Đáng ngạc nhiên, Iran lại không có trong số này, theo tài liệu của CIA, và “trở lại mua thiết bị của Crypto gần như ngay lập tức.”

Tổn thất lớn nhất mà khủng hoảng “Hydra,” tên mã được đặt cho vụ Buehler, gây ra là cho mối quan hệ đối tác giữa CIA và BND.

Suốt nhiều năm, các quan chức BND đã bất đồng với việc các đối tác Mỹ từ chối phân biệt đồng minh và kẻ thù. Hai bên thường tranh cãi xem nước nào xứng đáng được nhận phiên bản bảo mật (không bị tùy chỉnh), với việc người Mỹ thường khăng khăng rằng thiết bị tùy chỉnh phải được bán cho tất cả các nước chịu mua – bất kể đồng minh hay không.

Theo báo cáo của Đức, Wolbert Smidt, cựu giám đốc BND, than phiền rằng Hoa Kỳ “muốn đối xử với các đồng minh theo cách tương tự như họ đối xử với các nước Thế giới Thứ Ba.” Một quan chức khác của BND bổ sung thêm, nói rằng đối với người Mỹ, “trong thế giới tình báo không hề có bạn bè.”

Chiến tranh Lạnh đã chấm dứt, Bức tường Berlin đã bị phá bỏ và giờ đây nước Đức thống nhất có những ưu tiên và quan tâm khác xưa. Họ thấy mình sẽ bị tổn hại nhiều hơn nếu chương trình Crypto bị lộ. Vụ Hydra đã làm người Đức bối rối vì tin rằng sự can dự của họ bị công khai sẽ gây phẫn nộ khắp châu Âu và dẫn đến hệ quả kinh tế, chính trị lớn.

Năm 1993, giám đốc BND Konrad Porzner nói rõ với giám đốc CIA James Woolsey rằng sự ủng hộ của thượng tầng chính phủ Đức đang lung lay và người Đức có thể muốn rút khỏi Crypto. Ngày 9 tháng 9, trưởng cơ quan CIA ở Đức, Milton Bearden, đạt thỏa thuận với các quan chức BND về việc CIA mua lại số cổ phần của Đức với giá 17 triệu đô, theo báo cáo của CIA.

Các quan chức tình báo Đức hối tiếc về việt rút lui khỏi một chương trình họ đã dày công tạo nên. Theo báo cáo của Đức, các lãnh đạo tình báo đổ lỗi cho các lãnh đạo chính trị vì đã chấm dứt một trong những chiến dịch tình báo thành công nhất mà BND từng tham gia.

Sau khi rút khỏi chương trình, người Đức sớm bị cắt đứt khỏi các tin tình báo mà Mỹ tiếp tục thu thập. Theo báo cáo của Đức, Burmeister đã băn khoăn không biết Đức có còn thuộc “số ít các nước không bị Mỹ theo dõi” hay không.

Về sau này, các tài liệu của Snowden cho ta một câu trả lời, đó là các cơ quan tình báo Mỹ không chỉ xem Đức như một mục tiêu mà thậm chí còn nghe lén điện thoại của Thủ tướng Angela Merkel.

Vẫn sống tốt

Báo cáo của CIA gần như kết thúc tại thời điểm Đức rời chương trình, mặc dù đến 2004 nó mới được viết xong và chương trình vẫn tiếp diễn.

Chẳng hạn, báo cáo miêu tả vụ Buehler là “vụ rò rỉ an ninh nghiêm trọng nhất trong lịch sử chương trình” song không phải đòn chí mạng. “Nó đã không giết chết chương trình,” báo cáo tiếp tục, “và tại thời điểm thế kỷ mới mở ra Miverva vẫn sống tốt.”

Trên thực tế, chương trình dường như rơi vào một thời kỳ sụt giảm kéo dài. Giữa những năm 1990, “những ngày ngập trong lợi nhuận đã là quá khứ,” và Crypto “có thể đã phá sản nếu chính phủ Mỹ không bơm tiền.”

Kết quả là, CIA mất nhiều năm chống đỡ cho một tổ chức có sức sống chủ yếu về mặt tình báo hơn là về kinh doanh. Sản xuất, doanh thu, và cả số khách hàng đều giảm.

Song dòng thông tin tình báo vẫn tiếp tục chảy vào, theo lời các đương kim và cựu quan chức, một phần vì sức ì quan liêu. Nhiều chính phủ chỉ đơn giản là không bao giờ thay các thiết bị của Crypto bằng những hệ thống mã hóa mới được sản xuất trong những năm 1990 và sau này. Điều này đặc biệt đúng với các nước kém phát triển hơn, theo các tài liệu.

Phần lớn các nhân viên được nhắc tới trong báo cáo của CIA và BND hiện đang ở độ tuổi 70 và 80, một số đã qua đời. Trong các cuộc phỏng vấn ở Thụy Sĩ năm ngoái, nhiều cựu nhân viên Crypto được nhắc đến trong báo cáo miêu tả cảm giác bất an vì đã từng làm việc ở công ty.

Họ chưa bao giờ được biết về mối quan hệ thực sự giữa công ty với các cơ quan tình báo. Song họ có mối nghi ngờ sâu sắc và vẫn còn áy náy về mặt đạo đức vì tiếp tục ở lại một công ty mà họ tin là tham gia vào hành vi lừa dối khách hàng.

“Bạn chỉ có thể rời đi hoặc chấp nhận,” theo lời Caflisch, người giờ 75 tuổi và đã rời công ty vào năm 1995 song tiếp tục ở lại ngoại ô Zug trong một nhà máy dệt được cải tiến, nơi bà và gia đình tổ chức nhiều buổi diễn opera bán chuyên trong nhà kho. “Có lý do để tôi rời đi,” bà nói, bao gồm nỗi nghi ngờ của bà về Crypto và mong muốn được ở nhà nhiều hơn cùng lũ trẻ. Sau khi các tài liệu được công bố gần đây, bà nói “Nó khiến tôi nghĩ có lẽ tôi nên nghỉ sớm hơn.”

Còn Spoerndli thì nói ông hối tiếc về cách suy nghĩ của mình.

“Tôi tự nhủ rằng đôi khi sẽ tốt hơn nếu để những người tốt ở Mỹ biết chuyện gì đang diễn ra giữa các nhà độc tài ở Thế giới Thứ ba,” ông nói. “Nhưng đó là lời tự bào chữa rẻ tiền. Cuối cùng, đó không phải cách.”

Phần lớn các quản lý trực tiếp can dự vào chương trình được thôi thúc bởi niềm tin ý thức hệ và từ chối bất kỳ khoản thưởng nào vượt quá mức lương mà Crypto trả, theo tài liệu. Widman là một trong những ngoại lệ. “Khi gần nghỉ hưu, tiền lương bí mật của ông tăng cao,” báo cáo của CIA nói. Ông cũng được trao một huy chương đính huy hiệu CIA.

Sau khi BND rời đi, CIA mở rộng bộ sưu tập các công ty trong lĩnh vực mã hóa, theo một số cựu quan chức tình báo phương Tây. Dùng số tiền thu được từ chương trình Crypto, cơ quan này bí mật mua một hãng khác và dựng lên một hãng thứ ba. Các tài liệu không đề cập bất kì chi tiết nào về các thực thể này. Song báo cáo của BND có ghi nhận rằng một trong những đối thủ lâu đời của Crypto – Gretag AG, cũng đặt trụ sở ở Thụy Sĩ – đã “bị mua lại bởi một [người hoặc thực thể]‘Mỹ’ và, sau khi đổi tên vào năm 2004, đã bị thanh lý.”

Crypto vẫn tồn tại. Nó đã sống sót qua cuộc chuyển giao từ các hộp sắt sang mạch điện tử, từ máy điện báo đánh chữ sang hệ thống mã hóa giọng nói. Nhưng hãng giờ phải vật lộn khi thị trường mã hóa chuyển từ phần cứng sang phần mềm. Các cơ quan tình báo Mỹ có vẻ đã đồng ý để chương trình Crypto tiếp tục, dù NSA giờ đã chuyển trọng tâm sang tìm cách khai thác hoạt động có quy mô toàn cầu của Google, Microsoft, Verizon và các công ty công nghệ Mỹ khác.

Năm 2017, trụ sở lâu năm của Crypto gần Zug đã bị bán cho một công ty bất động sản thương mại. Năm 2018, các tài sản còn lại của công ty – những mảnh ghép mấu chốt của thương hiệu mã hóa ra đời gần một thế kỷ trước – cũng bị chia tách và bán.

Các giao dịch đã được thiết kế để che đậy sự rút lui của CIA.

Vụ mua lại của CyOne đối với chi nhánh Thụy Sĩ của công ty được cơ cấu như một vụ thôn tính hội đồng quản trị, cho phép các lãnh đạo Crypto chuyển đến một công ty mới không liên quan đến các rủi ro tình báo và có một nguồn doanh thu ổn định. Chính phủ Thụy Sĩ, bên luôn được bán các máy không bị tùy chỉnh của Crypto, giờ là khách hàng duy nhất của CyOne.

Giuliano Otth, CEO của Crypto AG từ 2001 cho đến khi nó bị giải thể, đảm nhiệm vị trí tương tự ở CyOne sau khi công ty mua lại các tài sản ở Thụy Sĩ [của Crypto AG]. Với nhiệm kỳ của ông ở Crypto, khả năng cao ông biết về sở hữu của CIA ở công ty, như mọi người tiền nhiệm của ông.

“Cả CyOne Security AG và ông Otth đều không có bình luận gì về lịch sử của Crypto AG,” hãng này nói trong một công bố.

Các tài khoản và tài sản kinh doanh quốc tế của Crypto được bán cho Linde, một doanh nhân Thụy Điển xuất thân từ một gia đình giàu có sở hữu nhiều bất động sản thương mại.

Trong một cuộc gặp ở Zurich tháng trước, Linde nói ông chú ý tới công ty một phần vì nguồn gốc của nó và mối liên hệ với Hagelin, một quá khứ vẫn còn được quan tâm ở Thụy Điển. Sau vụ mua lại, Linde thậm chí đưa một số thiết bị mang tính lịch sử của Hagelin ra khỏi kho và trưng bày tại một lối đi của nhà máy.

Khi được kể về bằng chứng cho thấy Crypto đã được sở hữu bởi CIA và BND, Linde run rẩy, và nói rằng trong lúc thương lượng ông không hề biết về danh tính các chủ sở hữu của công ty. Ông hỏi khi nào câu chuyện sẽ được lên báo, nói rằng ông có nhân viên ở nước ngoài và lo ngại cho sự an toàn của họ.

Trong một cuộc phỏng vấn sau đó, Linde nói công ty đang điều tra mọi sản phẩm đang bán để xác định liệu chúng có lỗ hổng nào không. “Chúng tôi phải cắt đứt mọi thứ có liên hệ với Crypto nhanh nhất có thể,” ông nói.

Khi được hỏi vì sao ông không gặp Otth và những người khác tham gia vào giao dịch và hỏi về bản chất các lời cáo buộc xưa nay nhắm vào Crypto, Linde nói ông xem chúng “chỉ là lời đồn.”

Ông nói ông an tâm vì thấy Crypto tiếp tục kí được nhiều hợp đồng lớn với các chính phủ nước ngoài, những nước mà ông cho rằng đã thử nghiệm các sản phẩm của công ty nhiều lần và sẽ ngưng mua nếu phát hiện chúng bị tùy chỉnh.

“Tôi thậm chí còn mua tên thương hiệu, ‘Crypto’,” ông nói, cho thấy ông tin tưởng vào tương lai công ty. Với việc các thông tin này được đưa ra ánh sáng, ông nói đây “có thể là một trong những quyết định ngu ngốc nhất sự nghiệp của tôi.”

Việc thanh lý công ty được tiến hành bởi chính hãng luật Liechtenstein mà trước đây đã che giấu vụ bán lại của Hagelin cho CIA và BND 48 năm trước. Các điều khoản giao dịch năm 2018 không được công bố, song các đương kim và cựu quan chức ước tính tổng giá trị rơi vào khoảng 50-70 triệu đô.

Đối với CIA, đó có thể là phần thưởng cuối cùng họ nhận được từ Minerva./.

Greg Miller

Greg Miller là phóng viên an ninh quốc gia của The Washington Post và là người hai lần giành giải Pulitzer. Ông là tác giả của "Người học việc", một cuốn sách về sự can thiệp của Nga vào cuộc đua tổng thống Hoa Kỳ năm 2016 và sự sụp đổ dưới thời chính quyền Trump.

*  *  *

Xem bài nầy bằng Anh ngữ: click vào đây

Xem trang Kiến thức, Tài liệu: click vào đây

More in English topic: please click here

Trở về trang chính: www.nuiansongtra.net