Căn bản về gia đình có nhiều hình thức và quan niệm khác nhau, tùy theo những nhóm người khác nhau và nó có tính cách thay đổi theo thời gian và không gian khác nhau. Cho nên, những định nghĩa về gia đình cũng có những ảnh hưởng quan trọng đến những quyết định hành sử đối với những thành viên của nó. Thông thường, những bổn phận, và quyền lợi của những thành viên trong gia đình được xác định bởi những định chế xã hội, và tổ chức pháp lý của nơi gia đình bị lệ thuộc.

Tại Hoa kỳ, dưới luật an sinh xã hội (Social Security Laws), thí dụ: dựa trên hồ sơ việc làm của người công nhân, chỉ có người phối ngẫu, những con trẻ, và cha mẹ tùy thuộc vào họ, mới có thể đòi hỏi những phúc lợi. Ngoài ra, trong việc thừa nhận con nuôi, đứa con nuôi không được xem là thành viên hợp pháp trong gia đình đang nhận nuôi, cho đến khi có sự phê chuẩn quyền nuôi dưỡng của tòa án. Vì vậy, những định nghĩa về gia đình đã gây ảnh hưởng đến sự sống của người dân, bằng việc giới hạn sự lựa chọn của chúng.

Theo truyền thống, gia đình là một đơn vị được tạo bởi hai (2) hay nhiều người có liên hệ huyết thống, hôn nhân, hoặc việc thừa nhận được nuôi dưỡng. Họ cùng sống chung với nhau, để xây dựng một đơn vị kinh tế, sinh sản, và nuôi dưỡng những con cháu của họ.

Theo Sở Kiểm Tra Dân Số Hoa Kỳ (The U.S. Census Bureau), gia đình thường là hai (2) hay nhiều người cùng sống chung với nhau, mà họ có liên hệ bởi sự sinh sản, hôn phối, hay sự thừa nhận nuôi dưỡng.

Ngoài ra, nhiều nhà xã hội học đã nêu lên vấn đề gia đình của một số nhóm người linh tinh khác, mà theo truyền thống, những định nghĩa gia đình đã không kể đến họ, nhưng họ cũng tự xem là những gia đình. Thí dụ như:

- Những cặp nam nữ không con (childless coupes) có phải là gia đình không?
- Thế nào về những cặp ăn ở chung với nhau (cohabiting couples)?
- Những người cha mẹ nuôi (foster parents) và trách nhiệm của họ?
- Những chị em cao niên (elderly sisters) đang sống chung?
- Những cặp nam hoặc cặp nữ đồng tính luyến ái (Gay or Lesbian couples) có hay không con?
- Những ông bà nội ngoại đang nuôi dưỡng các cháu?

Do đó, các nhà xã hội học vẫn chưa có một định nghĩa chung về gia đình, vì những sắp xếp người ở trong nhà hiện nay rất là phức tạp. Hơn nữa, trong tương lai, những định nghĩa về gia đình còn có nhiều phức tạp hơn, và nhiều tranh cãi hơn. Thí dụ như những tiến bộ kỹ thuật học về việc tạo sinh ra con người, một đứa bé sơ sinh sẽ có nhiều người cha mẹ khác nhau: từ những người hiến tặng trứng, tinh trùng, người nữ mang thai, và đôi nam nữ có ý định nuôi dưỡng đứa bé.

Ngoài ra, một số người tin rằng những định nghĩa về gia đình nên được nhấn mạnh về tình cảm, và sự hợp tác hỗ tương giữ những người đang sống chung với nhau. Thí dụ như trong những cộng đồng người Mỹ gốc Phi châu (người da đen), và người La Tinh: Những mối ràng buộc giữa những người lạ, cùng nhau làm thân kết nghĩa (fictive kin), hay người không phải họ hàng (nonrelatives) được họ chấp nhận như một phần của gia đình, đã được họ đánh giá cao hơn, và lâu dài hơn những mối ràng buộc bởi huyết thống hay hôn phối (theo Dilworth-Anderson et al., 1993).

Một thí dụ khác về những người lạ làm thân kết nghĩa (fictive kin), giữa những tín đồ thuộc những giáo đoàn theo thuyết Nhất Thể (Unitarian congregations), họ là những người gia trắng sống xa quê hương, không bà con họ hàng, họ đã kết thân với nhau, và sống thành nhiều nhóm, như những gia đình. Họ thường gặp nhau trong những bữa ăn, những ngày nghỉ lễ. Họ cũng thường tổ chức đi chơi cùng nhau và thương yêu tương thân tương trợ lẫn nhau trong những lúc hoạn nạn, giống như những thân nhân trong gia đình thật sự (theo E. Graham, 1996)./.

VŨ ĐỨC Âu Vĩnh Hiền.