Trên đỉnh núi sương mù Winter Hights tôi ngồi viết truyện ký về ngôi trường cũ. Để nhớ lại hình ảnh và kỷ niệm dưới mái trường dấu yêu của một thời trên quê hương Mẹ, nó đã ghim sâu trong ký ức tôi như chiếc đinh đóng chặt trên bức tường định mệnh, dù bước đi của giòng lịch sử nhân loại có nhiều đổi thay. Nhân đọc được email của cựu giáo sư Nguyễn Cao Can cho biết ngày Hội ngộ Liên Trường Trung Học Quảng Ngãi tổ chức tại San Jose, Tiểu Bang California. Tôi rất vui mừng lẫn cảm động, chính anh là người đã khơi dậy trong tâm khảm tôi nhớ về trường Mẹ, nơi mà quãng đời niên thiếu của tôi miệt mài bên đèn sách. Nhớ về bóng dáng thầy cô một thời tận tụy dạy dỗ, uốn nắn tôi trở nên người. Đồng thời quí thầy cô cũng gieo hạt giống về niềm tự hào của dân tộc qua từng trang lịch sử, lợi dụng trong lúc giảng dạy ngoài môn học chính thầy cô luôn luôn đế cao tư tưởng đạo đức chân chính, un đúc cho tôi lòng trung kiên, quả cảm chịu đựng mọi gian khổ trong gai lửa, cũng như trang bị cho tôi đủ nghị lực chống trả những thử thách cam go lúc gặp phải nghịch cảnh và chiu đựng cay đắng thua thiệt trên bước đường lìa xa Tổ Quốc, xiêu lạc trên quê hương người, Đó là nơi ngôi trường dạy tôi hoc… Trường Trung Học Nguyễn Công Trứ.

Hình ảnh năm hoc Đệ Tứ, từ trái sang phải: Lê Năm (tử nạn phi cơ năm 1963 tại Quảng Ngãi), Nguyễn Tươi (tử trận tại chiến trường Hạ Lào 1972),Trần Kha (tử trận tại Buôn Mê năm 1971), Đỗ Vĩnh Khanh (hiện nay ở Worcester, Massachusetts)

Vị trí trường Trung hoc Nguyễn Công Trứ nằm trên lãnh thổ của Quân lỵ Mộ Đức, cách Thị Xã Quảng Ngãi độ 25km vế hướng Nam. Trường đã trải qua ba lần di dời bởi điều kiên tài chánh eo hep và bị chi phối do hoàn cảnh đất nước lâm vào chiến tranh. Tôi xin ghi lại từng giai đoạn sau đây:

- Trường Nguyễn Công Trứ bắt đầu khai giảng vào ngày 1 tháng 9 năm 1956. Lúc ấy thầy Bùi Giả làm Hiệu trưởng phải mượn dãy trường 5 phòng phía Nam của trường Tiểu Hoc Mộ Đức đê giảng dạy. Hầu hết những học sinh nhập học phải trải qua cuộc khảo thí trắc nghiệm trình độ học vấn bằng 3 môn: Toán, Văn và Quốc sử, điểm chuẩn đậu là 13 điểm trở lên. Thời buổi ấy, đất nước còn thanh bình nên việc giáo dục thế hệ trẻ được đề cao hàng đầu của chính phủ và Bộ Giáo Dục, Cộng thêm với sự hiểu biết của dân chúng trong giai đoạn phồn vinh của đất nước nên cho con em đi học rất đông. Năm đầu tiên trường mở: ba lớp đệ thất (lớp 6), hai lớp đệ lục (lớp 7) và 1 lớp đệ ngũ (lớp 8) chưa có lớp đệ tứ (lớp 9), Mỗi lớp chứa từ 70 đến 80 hoc sinh, phòng ốc không đủ cung ứng cho học sinh nên trường phải chia giờ học. Tuy là trường Trung học bán công nhưng kỷ luật rất là nghiêm khắc, thầy cô đều là những vị lớn tuổi có kinh nghiệm giảng dạy như thầy Nguyễn Định, Nguyễn Cần, Nguyễn Cự, Cao Kính, Phạm Huệ, Nguyễn Đại, Cô Nguyễn Thị Tâm v.v…

- Ngày 2 tháng 10 năm 1957 trường Nguyễn Công Trứ phải di chuyển về phía Nam cách Quận lỵ Mộ Đức chừng 1,5 km đường chim bay, thuộc thôn Thiết Trường xã Đức Tân. Ngôi trường được xây dựng trên khu đất nằm trong khuôn viên của trường Phủ Cũ. Nơi nầy còn lưu lai dấu tích xưa. Cổng trường và bức thành chắn ngang phía trước còn hiện đậm nét vẽ chạm trổ cổ kính, mái trường lợp bằng ngói vảy thời triều đại Tự Đức vẫn đứng vững ngạo nghễ với thời gian. Sân trường còn hai hàng cây phượng vỹ già đứng song song che bóng. Đến vị trí nầy, học được một tuần lễ thầy Bùi Giả vì lý do công vụ thuyên chuyển đến Ty Tiểu Học Tỉnh Bình Định, trường được thay thế thầy Dương Qưới làm Hiệu Trưởng. Vì nhu cầu đòi hỏi của phụ huynh hoc sinh công thêm số lượng học sinh đăng ký học mỗi ngày mỗi đông nên trường mở thêm hai lớp Đệ Ngũ và một lớp Đệ Tứ. Những năm tháng đó, trường NCT là một trong những trường trung hoc trong Tỉnh Quảng Ngãi nỗi tiếng có nhiều giáo sư giỏi, phương pháp giảng day tốt. Bởi vậy nên các học sinh ở quận khác đổ xô về đây ghi danh học như Nghĩa Hành, Tư Nghĩa, Đức Phổ và Tam Quan.

Tôi còn nhớ rõ thầy Nguyễn Đinh (gọi là thầy Đốc Định) Giáo sư chuyên dạy môn Pháp Văn, mỗi lần gọi tên hoc sinh lên bục giảng trả bài ông hỏi đến khi nào bí mới chịu tha, điểm của thầy cho thường là một gậy (1 điểm) áp dụng cho mỗi hoc sinh nào kém (trừ trường hợp học sinh nào giỏi xuất sắc). Tất cả học sinh trong giờ thầy day bất buộc phải đối thoại bắng tiếng Pháp. Những bạn nào học ở trường nầy suốt 4 năm thì đủ vốn liếng Pháp Văn làm nền tảng cho những năm học kế tiếp. Ngoài ra còn có thấy Đặng Lân dạy môn toán, thầy Trần Xuân Lộc dạy môn lý hóa, đặc biệt hai thầy nầy còn trẻ tuổi, dạy hay nỗi tiếng, vui tính hòa mình với hoc sinh trong các môn thể thao, bơi lội, cắm trại, tắm biển, đó là những hình ảnh khó quên trong quãng đời tuổi nhỏ của tôi khi học ở trường nầy.

- Đầu mùa Thu năm 1960, một lần nữa trưòng Trung Học Nguyễn Công Trứ lại dời đến Thi Phổ Xã Đức Phước phía Bắc quận Mộ Đức khỏang chừng 3.5 km. Trước mặt trường là Quốc lộ 1, phía sau lưng trường là rừng cấm Ma Gia, dân địa phương thường có cái tên gọi là Rừng Ăn Mày (trước kia rừng nầy là nơi trú ngụ của những người đi ăn xin, vô gia cư). Trường được xây dựng theo lối kiến trúc tân kỳ có 14 phòng hoc, một phòng làm thư viện, một phòng chứa dụng cụ thí nghiệm khoa học, một dãy nhà dành riêng cho giáo sư độc thân trú ngụ, có sân thể thao, nhà vệ sinh, khu vực để xe đạp. Để đáp ứng theo đà phát triển lớn mạnh của trường nên Ty giáo dục Quãng Ngãi bổ nhậm thầy Huỳnh Ngọc Anh (hiên nay bị bại liệt hai chân theo con gái sống ở Bình Dương, học trò cũ, có tôi và một số ít bạn bè ở Mỹ, Canada góp tiền gởi cho thầy chữa bệnh) cử nhân văn chương làm Hiệu trưởng thay thế thầy Dương Qưới, cũng là năm cuối cùng tôi rời khỏi trường Nguyễn Công Trứ đến trường Đăng khoa và trường Trần Quốc Tuấn học đệ nhị cấp.

Trường Trung học Nguyễn Công Trứ là nơi sản sinh biết bao chàng trai ưu tú dấn thân vào sự nghiêp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc Miền Nam VN, Như các bạn: Phạm Văn Rơ bác sĩ đa khoa tại Tổng y viện Duy Tân Đà Nẳng, Trần Sum Giám đốc đài truyền hình Huế, Đại Úy Lê Phán môt anh hùng trong trận đánh đẩy lui quân VC tai đồn Sơn Kim, Sơn Tịnh, Thiếu tá Nguyễn Bá (Texas) phi công lái chiến đấu cơ tại Không đoàn 4, Thiếu tá Mai Xuân Tương, Chi đoàn trưởng Chi đoàn 3/4 thiết kỵ Chiến đoán 1 (ở Tennessee), Thiếu tá Huỳnh Bửu Hoàng (Iowa) trưởng phòng không lưu Sư đoàn 1 không quân…và nhiều bạn học nỗi danh đang lạc loài khắp nơi trên thế giới tôi không thê sưu tầm được. Nhân dịp nầy, tôi thành tâm đốt nén hương lòng tưởng niệm đền những bạn học đã vĩnh viễn nẳm xuồng trên chiến trường Miền Nam vì lý tưởng tư do cũng như bị bách hại trong các trai lao tù CS. Và tôi cũng kính cẩn nghiêng mình tri ân các Thầy Cô đã trao cho tôi và bạn hoc cùng trường kiến thức tổng quát làm hành trang đi vào đời.

Sự thật trí nhớ của tôi giờ đây đã bị xói mòn. Với những năm tháng nhọc nhằn gian khổ trên các nẻo đường chinh chiến cũng như nếm mọi cực hình trong chốn lưu đày. Mỗi bước chân đi đều mang thương tích, mang nỗi buồn thua cuộc, trí óc thì bám đầy bụi phong trần, nó đã gọt mòn thân thể, thui chột trí nhớ tôi. Kính mong thầy cô, bạn học cùng trường, cùng lớp và quí vị độc giả bỏ qua những thiếu sót. Ngụ ý tôi viết khái quát bài nây để nhớ về mái trường mến yêu, trân quí thầy cô những người đã dày công dạy dỗ tôi và bạn bè trở thành người hữu dung cho đát nước. Và tôi cũng mong muốn những dòng thô thiển nầy được nằm trong trang sách Hội Ngộ Liên Trường Trung Học Quảng Ngãi ghi dấu một phần nhỏ nét đặc thù mái trường quê hương tôi và đồng thời lưu lại cho thế hệ đàn em biết về nguồn gốc của trường Trung học Bán Công Nguyễn Công Trứ trải qua những biến cố đau thương dồn dập của đất nước.

Cuối Hạ năm 2009
Đỗ Vĩnh Khanh