Nam Việt Nam (South Vietnam) trở thành một quốc gia độc lập được nhiều nước trên thế giới công nhận sau hiệp định Genève năm 1954. Theo tinh thần của hiệp định này, nước Việt Nam được tạm chia làm đôi lấy vĩ tuyến thứ 17 (sông Bến Hải) làm ranh giới. Từ vĩ tuyến 17 trở ra Bắc thuộc Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, thường hiểu là thuộc Cộng Sản Bắc Việt, từ vĩ tuyến 17 vào phía Nam là thuộc Miền Nam tự do, không cộng sản. Việt Nam Cộng Hòa (Republic of Viet Nam) hay Nam Việt Nam (South Vietnam) là một quốc gia có hơn 20 triệu dân vào năm 1974, với diện tích 65,948 dặm vuông (sq/mi.), có phần rộng hơn tiểu bang Florida, Hoa Kỳ. Tỷ lệ dân số ở nông thôn đối với thành thị vào những năm trước 1964 là 3:1, nhưng tình trạng bất ổn do chiến tranh tạo ra ở nông thôn khiến dân chúng phải tản cư về sinh sống ở thành phố càng ngày càng nhiều. Thủ đô Sài Gòn đã chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng về dân số từ khoảng 2 triệu hồi năm 1964 lên 4 triệu (gắp đôi) vào năm 1974. Các thành phố lớn khác như Đà Nẵng, Nha Trang, Cần Thơ, Mỹ Tho, Biên Hòa v.v...cũng đều chứng kiến cảnh gia tăng về dân số nhanh chóng tương tự như Sài Gòn.

Nam Việt Nam có chân trong các tổ chức quốc tế UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) và SEAMEO (Southeast Asian Ministers of Education Organization) trong lãnh vực giáo dục và khoa học. Từ 1955 đến 1975, hai chánh quyền được thành hình ở Nam Việt Nam: Đệ Nhất và Đệ Nhị Cộng Hòa. Theo Hiến Pháp Đệ Nhất Cộng Hòa (1955-1963), Nam Việt Nam có một cơ quan Lập Pháp là Quốc Hội, một cơ quan Tư Pháp, và một cơ quan Hành Pháp với một chính phủ mà người đứng đầu là Tổng Thống và một số bộ trưởng. Ngô Đình Diệm là Tổng Thống đầu tiên và duy nhất của nền Đệ Nhất Cộng Hòa. Sau khi Tổng Thống Ngô Đình Diệm bị lật đổ hồi năm 1963, Nam Việt Nam trải qua một thời gian giao động chuyển tiếp. Phải đến 1967 mới có một Hiến Pháp mới thay thế cho Hiến Pháp cũ. Cũng từ 1967 nền Đệ Nhị Cộng Hòa được thành hình. Theo Hiến Pháp mới, Việt Nam Cộng Hòa có một cơ quan Lập Pháp là Quốc Hội với hai viện (Thượng Viện gồm các Thượng Nghị Sĩ và Hạ Viện gồm các Dân biểu), một cơ quan Tư Pháp với Tối Cao Pháp Viện (gồm chín vị Thẩm Phán) và một cơ quan Hành Pháp có Tổng Thống và Thủ Tướng Chính Phủ cùng một số tổng trưởng.

Về phương diện hành chánh, từ Đệ Nhất Cộng Hòa, toàn quốc chia thành 43 tỉnh và 7 thị xã. Tỉnh lại phân chia thành quận (toàn quốc có 241 quận), và quận chia thành xã (toàn quốc có 2,558 xã). Ở mỗi tỉnh và thị xã có một hội đồng tỉnh hay thị xã (do dân bầu), xem như hội đồng quản trị của địa phương. Vì nhu cầu kế hoạch quân sự, Miền Nam được phân chia thành bốn vùng chiến thuật: Vùng I gồm 5 tỉnh Bắc Trung Phần: Quảng Trị, Thừa Thiên, Quảng Nam, Quảng Tín, Quảng Ngãi; Vùng II gồm 12 tỉnh Nam Trung Phần: Kontum, Bình Định, Pleiku, Phú Bổn, Phú Yên, Darlac, Khánh Hòa, Quảng Đức, Tuyên Đức, Ninh Thuận, Lâm Đồng, Bình Thuận; Vùng III gồm 9 tỉnh Miền Đông Nam Phần: Tây Ninh, Bình Long, Phước Long, Bình Dương, Long Khánh, Bình Tuy, Gia Định, Biên Hòa, Phước Tuy; và Vùng IV gồm 17 tỉnh Miền Tây Nam Phần: Châu Đốc, Kiến Phong, Kiến Tường, Hậu Nghĩa, Kiên Giang, An Giang, Vĩnh Long, Định Tường, Long An, Chương Thiện, Phong Dinh, Vĩnh Bình, Kiến Hòa, Gò Công, An Xuyên, Bạc Liêu, Ba Xuyên. Mỗi vùng có một Bộ Tư lệnh vùng điều hành về mặt quân sự.

Từ 1965 sự xâm nhập vào Miền Nam của quân đội Cộng Sản Bắc Việt trở nên nguy hiểm cho nền độc lập của Việt Nam Cộng Hòa. Để bảo vệ sự sống còn của nền đôc lập của Nam Việt Nam, quân đội Mỹ và một số quốc gia khác trong khối SEATO (Southeast Asia Treaty Organization), như: Úc, Thái Lan, Đại Hàn,… được đưa vào Miền Nam giúp chống lại sự xăm lăng của quân đội Cộng Sản Bắc Việt. Chiến tranh leo thang dần cho đến khi tình hình chính trị bất ổn ở Mỹ bắt buộc chính phủ Nixon phải bằng mọi giá ký Hiệp Định Paris năm 1973 để Mỹ rút quân ra khỏi Việt Nam một cách danh dự. Từ sau Hiệp Định Paris, Mỹ không còn giúp Nam Việt Nam như trước. Lợi dụng tình thế này, bất kể Hiệp Định Paris, quân Cộng Sản Bắc Việt với sự gia tăng viện trợ của Nga Sô và Trung Cộng, ồ ạt tiến vào xăm chiếm cả Miền Nam năm 1975, bức tử chế độ Việt Nam Cộng Hòa từ 30 tháng 4 năm đó.

Trong suốt thời gian từ 1963 đến 1975, tuy bị ảnh hưởng nặng nề của chiến tranh, nền giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa vẫn phát triển rất mạnh mẽ, không phải chỉ phát triển bình thường hằng năm, mà là phát triển vượt bực. Từ niên khóa 1962-63 đến niên khóa 1973-1974, số trường công, số giáo chức và số học sinh/sinh viên gia tăng gắp ba lần. Vào đầu thập niên 1960, tỷ lệ học sinh xong tiểu học thi đậu vào Đệ Thất trung học công lập chỉ vào khoảng 30%, nhưng sang đầu thập niên 1970 con số này tăng lên gắp đôi (60%). Trong niên khóa 1973-74, một phần năm (20%) dân số là học sinh/ sinh viên đang đi học ở trong các trường. Con số này gồm 3,101,560 học sinh Tiểu Học, 1,091,779 học sinh Trung Học, và 101,454 sinh viên Đại Học. Số người biết đọc, biết viết, được ước tính vào khoảng 70%.

Trong năm 1974, có khoảng 2,500 xã dưới sự kiểm soát của Việt Nam Cộng Hòa. Mỗi xã như vậy có ít nhất là một trường tiểu học công lập. Ngoài sự phát triển bình thường của các trường ở các cấp, Bộ Văn Hóa Giáo Dục và Thanh Niên còn cho ra đời loại trường Trung Học Tỉnh Hạt ở các tỉnh và trường Trung Tiểu Học ở Đô Thành để kịp thời đáp ứng nhu cầu giáo dục của con em vào trung học. Đây là loại trường do Hội Phụ Huynh Học Sinh xây cất và sau khi xây cất xong thì Bộ Văn Hóa Giáo Dục và Thanh Niên cử giáo sư và nhân viên đến giảng dạy và điều hành.

Chương trình trung học tổng hợp được ban hành và một số trường trung học tổng hợp thành hình. Ở bậc đại học thì Bộ VHGDTN cho ra đời loại Đại Học Cộng Đồng hai năm học cũng để đáp ứng nhu cầu gia tăng thật nhanh của sinh viên đại học. Kỳ thi Tú Tài I được bãi bỏ từ năm 1973, học sinh xong lớp 12 chỉ phải qua kỳ thi Tú Tài duy nhất tổ chức chung trên toàn quốc. Kỳ thi Tú Tài bắt đầu được được đổi mới từ năm 1974, gồm các bài thi trắc nghiệm khách quan, và từ hồ sơ thí vụ đến việc chấm điểm, xếp hạng đậu, làm chứng chỉ, v.v...tất cả đều được điện toán hóa. Các cơ quan điều hành từ trung ương đến địa phương đều được sửa đổi để thích ứng với tình thế phát triển lúc đó.

Nhìn chung người ta thấy mô hình giáo dục Nam Việt Nam trong những năm 1971-1975 có khuynh hướng xa dần ảnh hưởng Pháp, xa dần nền giáo dục chú trọng đào tạo một số ít phần tử ưu tú (élites) trong xã hội - lại có khuynh hướng lý thuyết hơn thực tiển - để chấp nhận mô hình giáo dục Mỹ, nền giáo dục có tính cách đại chúng và thực tiễn hơn, từ chương trình trung học tổng hợp, đến đại học cộng đồng và lối thi trắc nghiệm khách quan. Những đổi thay này chỉ là những nỗ lực cải cách cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển vượt bực của nền giáo dục quốc gia. Nó không làm thay đổi phẩm chất tốt của nền giáo dục nhân bản tự do của Nam Việt Nam đã có từ trước. Nhất là truyền thống tốt đẹp về tài năng và phẩm hạnh của các nhà mô phạm cũng như tính hiếu học, sự siêng năng học hỏi của học sinh và mối liên hệ dạy dỗ – học hành (teching/learning relationship) giữa thầy trò, không hề thay đổi hay suy giảm mà còn liên tục phát huy trong những năm đầu thập niên 1970 cho đến ngày Sài Gòn và cả Nam Việt Nam bị xăm chiếm.

Kết quả cụ thể và rõ ràng nhất là nền giáo dục đó đã đào tạo được một lớp người trí thức, có nhiều khả năng chuyên môn ở trong nước, cũng như một số đông học sinh sinh viên có thừa khả năng để cạnh tranh với các học sinh sinh viên giỏi trên các đại học có tiếng trên thế giới. Lớp người đó đã thành công tốt đẹp trên đường học vấn, đã tạo dựng được sự nghiệp vững chắc ở ngay trên các quốc gia tiền tiến nhất trên thế giới hiện nay như Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Pháp, Đức, Úc, v.v...

Được như vậy là vì người làm giáo dục, nhất là người lãnh đạo giáo dục trong một nước, bao giờ cũng phải có những câu hỏi (để tìm câu giải đáp) về những vấn đề sau đây liên hệ tới nền giáo dục quốc gia:

1) Triết lý căn bản của nền giáo dục quốc gia là gì? Chúng ta quan niệm con người (đối tượng của giáo dục) như thế nào? Tương quan giữa con người và xã hội ra sao? Con người có giá trị gì? Con người hơn các giống sinh vật khác ở chỗ nào? Con người có trí thông minh như nhau không? Chúng ta quan niệm con người như một cứu cánh hay như một công cụ của xã hội? Chúng ta quan niệm bộ óc của con người như một màn ảnh, một tờ giấy trắng, thụ động tiếp nhận những gì được người khác in lên hay vẽ lên trên đó, hay như một tiềm năng, một trí khôn, tích cực chọn lựa những tín hiệu đưa đến, để chỉ thu nhận những gì thích hợp hay ích lợi cho cá nhân thôi? V.v...Triết lý căn bản này này sẽ một mặt gắn liền với mục tiêu giáo dục được đặt ra, và mặt khác gắn liền với chương trình học và phương pháp giảng dạy.

2) Mục tiêu của nền giáo dục quốc gia là gì? Giáo dục phải đào tạo nên những con người như thế nào? Nói rõ hơn là sau khi nhận được sự giáo dục xong, lớp người được đi học, hay phải đi học này, sẽ trở nên người thế nào (đối với cá nhân mình, đối với gia đình, quốc gia, xã hội, và nhân loại)?

3) Muốn đạt mục tiêu trên thì cần dạy những gì cho học sinh (hay hướng dẫn học sinh học những gì)? Cần có một chương trình học như thế nào cho thích hợp với mục tiêu đã đề xướng? Cùng lúc phải có hệ thống giáo dục như thế nào cho hợp lý? Các bậc học, các ngành học phải được ấn định thế nào trong hệ thống giáo dục này?

4) Với chương trình học như vậy thì cần phải có những tài liệu giáo khoa và những học cụ như thế nào? (vấn đề học liệu).

5) Ai đảm trách công việc dạy dỗ? Vai trò đặc biệt quan trọng của nhà giáo? Người đi dạy học phải được đào tạo ra sao, trang bị như thế nào? cần có những phẩm hạnh gì? Lương tâm chức nghiệp là gì? Sứ mạng giáo chức là gì? Có cần nói đến quyền lợi của giáo chức không? Quyền lợi gì? Vật chất hay tinh thần? Đây là vấn đề đào tạo và tu nghiệp giáo chức, các trường sư phạm, và vấn đề lương tâm, tư cách và uy tín của nhà mô phạm.

6) Học và dạy ở đâu? Nơi học, học đường, trường sở phải như thế nào để cho việc dạy dỗ con em của giáo sư cũng như việc học hành của học sinh được kết quả tốt? Đây là vấn đề trường sở và trang bị học đường.

7) Có dạy, có học thì phải có lượng giá (evaluation) việc học hỏi. Làm thế nào để lượng giá đúng, khoa học, và công bằng? Đo lường kết quả học hành như thế nào? Làm sao để có được cách thức đo lường sự học một cách khoa học, khách quan, đo lường cho đúng? Cần có những cuộc thi hay trắc nghiệm gì? Tổ chức thi cử thế nào cho có hiệu quả, văn bằng/chứng chỉ cấp phát thật sự có giá trị, không gây những hậu quả tệ hại cho việc học (như học tủ, chỉ học để thi đậu, thay vì học để hiểu biết). Làm sao để lượng giá việc dạy dỗ của các giáo viên/giáo sư? (vấn đề lượng giá).

8) Các cơ sở giáo dục phải được tổ chức thế nào để việc điều hành, kiểm soát, đôn đốc các sinh hoạt giáo dục được nhiều hiệu năng và ít phí tổn? Tổ chức quản trị ở mỗi đơn vị học đường, ở mỗi địa phương tỉnh/thị xã, và ở trung ương (vấn đề điều hành, quản trị) phải thế nào để thật sự có hiệu năng?

Tìm câu trả lời cho các câu hỏi trên đây tức là tìm những giải pháp cho các vấn đề giáo dục thường có trong một quốc gia. Nếu câu trả lời xác đáng, giải pháp đưa ra đứng đắn, sự thực hiện đúng mức thì nền giáo dục có hiệu quả, người dân vui lòng/ hạnh phúc, quốc gia sẽ tiến bộ, hưng thịnh. Ngược lại nếu câu trả lời không xác đáng, giải pháp đưa ra sai lầm, hoặc sự thực hiện không đúng mức, nền giáo dục xuống dốc, thụt lùi, người dân khốn khổ, quốc gia sẽ suy thoái, thua sút các quốc gia tiến bộ khác trên thế giới.

Sau đây là những giải đáp cho những vấn đề nêu trên của những người làm giáo dục ở Miền Nam tự do, dưới chế độ Việt Nam Cộng Hòa.

TRIẾT LÝ GIÁO DỤC VIỆT NAM CỘNG HÒA

Ttriết lý giáo dục VNCH nằm trong những Nguyên Tắc Căn Bản do Bộ Giáo Dục ấn hành năm 1959 và sau đó được ghi lại trong hiến pháp 1967. Những nguyên tắc căn bản này được tóm lược như sau:

Thứ nhất: Giáo dục Việt Nam là giáo dục nhân bản (humanistic education).

Nhân là người hay con người, bản là gốc là căn bản. Trong lãnh vực triết lý, thuyết nhân bản chủ trương con người có địa vị quan trọng trong đời sống trên thế gian này. Thuyết nhân bản lấy con người làm gốc, lấy cuộc sống của con người trong cuộc đời này làm căn bản chớ không nhắm đến linh hồn hay một cuộc đời nào khác ngoài thế giới mà loài người hiện đang sống trong đó. Theo thuyết này, con người có giá trị đặc biệt của con người, cao cả hơn tất cả các giống sinh vật khác trên đời này. Chỉ có con người mới có văn hóa, có những hoạt động có suy tư, có sáng tạo, làm cho cuộc sống của con người tiến hóa luôn từ xưa đến giờ. Nhân bản cũng chỉ tính cách linh thiêng của con người, khác hơn mọi loài vật, “nhân linh ư vạn vật”, và con người phải được tôn trọng bởi tính linh thiêng đó. Con người tự nó là một cứu cánh chớ không phải là một phương tiện. Triết lý nhân bản chấp nhận có sự khác biệt giữa các cá nhân nhưng không chấp nhận dùng sự khác biệt đó để đánh giácon người, và không chấp nhận sự kỳ thị hay phân biệt giàu nghèo, địa phương, tôn giáo, chủng tộc...Với triết lý nhân bản, con người có giá trị của con người như nhau, và mọi người đều có quyền được hưởng những cơ hội đồng đều về giáo dục.

Thứ hai: Giáo dục Việt Nam là giáo dục dân tộc (nationalistic education).

Giáo dục tôn trọng giá trị truyền thống của dân tộc trong mọi sinh hoạt liên hệ tới gia đình, nghề nghiệp, và quốc gia. Giáo dục phải bảo tồn và phát huy được những tinh anh hay những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc. Dân tộc Việt Nam có mặt trên thế giới này từ bao nhiêu ngàn năm trước. Dân tộc đó có tiếng nói riêng, có lịch sử riêng, có một nền văn hóa riêng của nó từ bao đời. Dân tộc tính đó trong văn hóa cần phải được các thế hệ biết đến, bảo tồn và phát huy, để không bị tan biến hay tiêu trầm trong những nền văn hóa khác.

Thứ ba: Giáo dục Việt Nam là giáo dục khai phóng.

Tinh thần dân tộc không nhất thiết phải bảo thủ, không nhất thiết phải đóng kín cữa. Ngược lại, giáo dục phải mở rộng, tiếp nhận những kiến thức khoa học kỹ thuật tân tiến trên thế giới, tiếp nhận tinh thần dân chủ, phát triển xã hội, giá trị văn hóa nhân loại để góp phần vào việc hiện đại hóa quốc gia xã hội, làm cho xã hội tiến bộ tiếp cận với văn minh thế giới.

MỤC ĐÍCH CỦA GIÁO DỤC

Từ những nguyên tắc căn bản trên đây, quan niệm về giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa bao gồm những tư tưởng nền tảng sau đây liên hệ tới những mục tiêu chính của giáo dục:

Phát triển toàn diện mỗi cá nhân. Trong tinh thần tôn trọng nhân cách và giá trị của cá nhân học sinh, giáo dục hướng vào việc phát triển toàn diện mỗi cá nhân theo bản tính tự nhiên của mỗi người và theo những định luật phát triển tự nhiên về vật lý và tâm lý. Nhân cách và khả năng riêng của mỗi cá nhân học sinh phải được lưu ý đúng mức. Cung ứng cho học sinh đầy đủ tin tức, dữ kiện, để học sinh phán đoán, lựa chọn, không che dấu tin tức hay chỉ cung cấp những tin tức chọn lọc thiếu trung thực để nhồi sọ học sinh theo một chủ trương, một hường đi định sẵn nào.

Phát triển tinh thần quốc gia ở mỗi học sinh, bằng cách: giúp học sinh hiểu biết hoàn cảnh xã hội, môi trường sinh sống, và lối sống của người dân; giúp học sinh hiểu biết lịch sử nước nhà, yêu thương xứ sở mình, ca ngợi tinh thần đoàn kết, tranh đấu của người dân trong việc chống ngoại xăm bảo vệ tổ quốc, yêu thương giúp đỡ nhau trong tình đồng bào; giúp học sinh học tiếng Việt và xử dụng tiếng Việt một cách có hiệu quả; giúp học sinh nhận biết cái đẹp của quê hương xứ sở, những tài nguyên phong phú của quốc gia, những phẩm hạnh truyền thống của dân tộc; giúp học sinh bảo tồn những truyền thống tốt đẹp, những phong tục giá trị của quốc gia; giúp học sinh có tinh thần tự tin, tự lực, và tự lập.

Phát triển tinh thần dân chủ và tinh thần khoa học bằng cách: giúp học sinh tổ chức những nhóm tự trị với sự phát triển tinh thần cộng đồng và ý thức tập thể; giúp phát triển sự phán đoán với tinh thần trách nhiệm và kỷ luật; giúp phát triển tính tò mò và tinh thần khoa học; giúp đón nhận những giá trị văn hóa rộng rãi.

Tóm lại, mục đích của giáo dục quốc gia là giúp mỗi cá nhân phát triển toàn diện để trỡ thành những người có khả năng tư duy, làm việc, sinh sống, có đạo đức, có tình người, để gây dựng hạnh phúc gia đình và hội nhập vào xã hội góp phần vào việc bảo vệ và phát triển quốc gia. Người được đi học sẽ trỡ thành người tốt cho chính mình, cho gia đình, và cho quốc gia dân tộc. Giáo dục Việt Nam không phân biệt giàu nghèo, không phân biệt giai cấp xã hội, không phân biệt tôn giáo, địa phương, chủng tộc. Giáo dục Việt Nam cố tạo những cơ hội đồng đều cho mọi người được đi học tuy nhiên không phải ai cũng có thể học được đến hết bậc đại học, hay ai cũng học đến bác sĩ, kỹ sư hoặc các ngành cao đẳng chuyên nghiệp khác.

Tùy theo hoàn cảnh, tùy theo khả năng và sở thích, có người chỉ học được hết Tiểu Học, có người học hết Trung Học Đệ Nhất Cấp, hay Trung Học Đệ Nhị Cấp, có những người khác thì học đến hết bậc đại học. Nhưng dù bất cứ học đến bậc học nào, mục đích của giáo dục vẫn phải là giúp tất cả mọi người trỡ thành người tốt, người đã được phát triển về khả năng cũng như đạo đức, dù khả năng đó ở mức đô nào. Nếu có những người chỉ có cơ hội học hết Tiểu Học thôi, thì giáo dục vẫn có bổn phận giúp họ phát triển đến hết mức đó, và vẫn làm thế nào giúp họ trỡ thành người tốt với mức học Tiểu Học của họ.

HỆ THỐNG GIÁO DỤC VIỆT NAM CỘNG HÒA (TỰA TRÊN MỤC ĐÍCH)
Tựa trên mục đích của giáo dục đã nêu trên, hệ thống giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa trong những năm sau cùng trước biến cố 1975, được thiết lập trong tinh thần tiếp cận hệ thống giáo dục của các quốc gia tiền tiến trên thế giới. Hệ thống này gồm ba cấp bậc: Tiểu học, Trung học, và Đại học. Tiểu học và Trung Học Đệ Nhất Cấp là cái học Phổ Thông (gồm 9 năm học). Trung Học Đệ Nhị Cấp bắt đầu chia ngành chuyên môn. Đây là những năm chuyển tiếp để vào các ngành chuyên môn hơn ở Đại Học, hoặc ra đời làm việc sinh sống. Riêng ở hai bậc Tiểu và Trung học, hệ thống giáo dục Việt Nam là hệ thống 5-4-3, với 12 năm liên tục, từ Lớp 1 đến Lớp 12, [phân bố như sau:

Tiểu học (chỉ có Phổ Thông):

Lớp Một (Lớp Năm cũ)
Lớp Hai (Lớp Tư cũ)
Lớp Ba (Lớp Ba cũ)
Lớp Bốn (Lớp Nhì cũ)
Lớp Năm (Lớp Nhứt cũ)

Trung học Đệ Nhất Cấp (chỉ có Phổ Thông):

Lớp Sáu (Đệ Thất cũ)
Lớp Bảy (Đệ Lục cũ)
Lớp Tám (Đệ Ngũ cũ)
Lớp Chín(Đệ Tứ cũ)
Trung học Đệ Nhị Cấp (Phổ Thông và Chuyên Nghiệp):

Lớp Mười (Đệ Tam cũ)
Lớp Mười Một (Đệ Nhị cũ)
Lớp Mười Hai (Đệ Nhất cũ)

Bắt đầu Trung học Đệ Nhị Cấp, từ Lớp Mười, học sinh phải chọn Ban chuyên môn và ngành chuyên môn như sau (từ 1973):

Ngành Phổ Thông:

Ban A (hay Ban Khoa Học Thực Nghiệm)
Ban B (hay Ban Toán)
Ban C (hay Ban Sinh Ngữ)
Ban D (hay Ban Cổ Ngữ)

Ngành chuyên nghiệp Nông Lâm Súc (Trung học Nông Lâm Súc)

Ngành chuyên nghiệp Kỹ Thuật (Trung Học Kỹ Thuật)

Bậc Đại học bao gồm:

Đại Học Cộng Đồng (hai năm)
Đại Học (chương trình Cử Nhân trở lên)

5. Điều Kiện Nhập Học:

Vào Lớp Một, bậc Tiểu Học:

Tất cả trẻ em từ 6 tuổi là nhận vào Lớp Một để bắt đầu bậc Tiểu Học. Tuy không có luật bắt buộc phải đi học, nhưng hầu hết trẻ em đều được đi học hết bậc Tiểu Học miễn phí ở các trường Tiểu Học công lập. Học sinh có thể học trường Tiểu Học tư thục nếu phụ huynh muốn.

Vào Lớp Sáu, bậc Trung Học Đệ Nhất Cấp

Muốn vào học Lớp Sáu, Trung Học Đệ Nhất Cấp, học sinh phải học xong Tiểu Học và phải qua một kỳ Thi Tuyển Vào Lớp Sáu. Đây là kỳ thi gay go vì số chỗ ở Lớp Sáu Trung Học công lập có giới hạn. Chỉ khoảng 62% học sinh xong Tiểu Học được tuyển chọn vào Lớp Sáu trường công. Học trường công thì không phải trả học phí. Học sinh thi rớt vào Lớp Sáu trường công có thể lên học bậc trung học đệ nhất cấp ở các trường tư thục (có học phí).

Vào Lớp Mười Trung Học Đệ Nhị Cấp

Học sinh học xong Lớp Chín, có đủ điểm lên lớp, được vào Lớp Mười, ngành Phổ Thông, không phải qua một kỳ thi nào. Vào trường công thì không phải đóng học phí. Tuy nhiên, khi vào Lớp Mười học sinh phải lựa chọn Ban. Việc chọn Ban có tính cách tự nguyện, do tự học sinh muốn chọn Ban nào cũng được tùy theo sở thích của mình chớ không qua một sự hướng dẫn, hay chỉ bảo nào của nhà trường. Vào lớp Mười các ngành chuyên môn như Nông Lâm Súc hay Kỹ Thuật thì học sinh phải qua một kỳ thi tuyển vì số chỗ giới hạn hơn ngành Phổ Thông.

Vào Năm Thứ Nhất Đại Học

Học sinh đậu xong Tú Tài, kể như tốt nghiệp bậc Trung Học, có đủ điều kiện để vào học Năm Thứ Nhất bậc Đại Học. Tuy nhiên vì có một số đại học có số chỗ rất giới hạn nên đòi hỏi học sinh phải dự một kỳ thi tuyển như các đại học Y, Dược, Nha, Kỹ Thuật, Sư Phạm. Sự tuyển chọn hoàn toàn tựa trên khả năng của thí sinh, không có vấn đề lý lịch gia đình chen vào. Các đại học khác như Luật, Khoa Học, Văn Khoa không có thi tuyển, chỉ nhận thẳng những học sinh đã có bằng Tú Tài, không có một sự phân biệt, kỳ thị nào. Trường công thì không phải đóng học phí dù là bậc đại học. Chỉ có đóng tiền đi thi cuối năm ở một số trường hay phân khoa. Có những chương trình có học bổng cho sinh viên như trườnhg sư phạm chẳng hạn.

CHƯƠNG TRÌNH HỌC

Chương trình học do Bộ Văn Hóa Giáo Dục và Thanh Niên ban hành. Chương trình học này tựa trên triết lý giáo dục, mục đích và hệ thống giáo dục đã nêu trên. Chương trình do Ủy Ban Soạn Thảo Chương Trình, gồm một số thanh tra và giáo sư các môn liên hệ soạn thảo và đề nghị. Chương trình này được áp dụng đồng nhất cho cả trường công lẫn trường tư trên toàn quốc.

TÀI LIỆU, DỤNG CỤ GIÁO KHOA

Phần lớn các sách giáo khoa, và một số các dụng cụ khoa học đều do Trung Tâm Học Liệu của Bộ Giáo Dục sản xuất và cung cấp với sự giúp đỡ và viện trợ của các cơ quan ngoại quốc như USAID. Ban Tu thư Dịch thuật với các giáo chức và các họa sĩ với chuyên môn và kỹ thuật cao đã soạn thảo trọn bộ sách bậc Tiểu học tốt về nội dung cũng như hình thức. Nhiều sách dịch và tham khảo đã được duyệt và ấn loát để các học sinh và sinh viên có tài liệu tham khảo. Ngoài ra trung tâm còn hợp tác với cơ quan quốc tế UNESCO để viết và dịch các sách nhi đồng để giúp các em hiểu biết về các nền văn hóa quanh ta và tạo sự đoàn kết giữa các nhi đồng trên thế giới. Bộ Giáo Dục cũng dành riêng ngân sách để ấn loát sách giáo khoa bậc Tiểu học cho gần 30 sắc tộc khác nhau.

Để thống nhất các danh từ chuyên môn, Bộ Giáo Dục đã thiết lập Ủy Ban Quốc Gia soạn thảo danh từ chuyên môn. Nhiều giáo sư đại học đã tham gia vào việc soạn thảo và Trung Tâm Học Liệu đã bắt đầu ấn hành những tập đầu tiên danh từ văn học và khoa học.

ĐÀO TẠO GIÁO CHỨC.

Nhà giáo Việt Nam Cộng Hòa: nhà mô phạm.

Trong xã hội xưa địa vị của ông thầy còn lớn hơn cả địa vị của ông cha, chỉ dưới có nhà vua mà thôi. Thành ngữ “quân, sư, phụ” đã cho thấy thứ tự quan trọng đó. Những đổi mới trong xã hội Việt Nam sau khi chuyển sang tân học tuy có làm giảm đi phần nào ảnh hưởng của Nho giáo và vị trí cao cả đặc biệt của ông thầy nhưng vẫn không làm thay đổi nhiều lòng tôn trọng, kính nể nhà giáo ở nơi học sinh và phụ huynh học sinh đối với nhà giáo. Sở dĩ như vậy là vì muốn đóng tròn vai trò “ông thầy” được sự kính nể của mọi giới trong xã hội, ông thầy phải có khả năng và đức đô, có lòng thương mến lo lắng cho học trò, có lương tâm hay ý thức sứ mạng “hối nhân bất quyện” của mình.

Ngoài cái sứ mạng dạy học ra, người làm thầy còn được xã hội trọng vọng, xem như là người đạo đức, gương mẫu ở đời. Người ta xem họ là những nhà mô phạm, tức như những người mẫu mực mà người đời, nhất là giới trẻ, cần phải lấy đó làm gương. Thời xưa, người làm thầy như có phần thiên phú để nhận lãnh sứ mạng làm thầy, rồi tự mình học lấy cách làm thầy ở những ông thầy đi trước, chớ không có một trường học nào chuyên đào tạo nên những người làm thầy. Khi người Pháp sang, nền tân học ra đời thay thế cho nền nho học, một loại trường đặc biệt được thiết lập chuyên về việc đào tạo giáo chức, đó là trường Sư Phạm.

Trường Sư Phạm: trường đào tạo giáo chức.

Sư phạm là khuôn mẫu dạy dỗ (sư là thầy dạy, phạm là cái khuôn), hay nói nôm na ra là phương pháp, cách thức dạy học. Trường Sư phạm là trường đào tạo giáo chức, là nơi người ta dạy cách thức hay phương pháp dạy học cho những người muốn làm nghề dạy học. Có kiến thức chuyên môn sâu rộng là một việc còn biết cách dạy cho có hiệu quả là một chuyện khác. Kiến thức chuyên môn chỉ mới là điều kiện cần, phải có kiến thức sư phạm nữa mới là điều kiện đủ để trở nên nhà giáo đúng nghĩa. Người có Cử nhân Toán học là người có đủ kiến thức về toán để dạy học sinh ban Tú Tài, kể cả Tú Tài Toán (Ban B) chẳng hạn, nhưng nếu người đó có thêm kiến thức hay kinh nghiệm sư phạm nữa thì sự truyền đạt những kiến thức toán của mình cho học sinh càng có nhiều hy vọng có kết quả hữu hiệu hơn.

Vai trò của trường sư phạm là giúp những người muốn làm thầy thu thập được những kiến thức và kinh nghiệm dạy học đó. Trường sư phạm (école normale, hay école de pédagogy) do người Pháp du nhập vào Việt Nam hồi tiền bán thế kỷ XX, như trường sư phạm Nam Việt, trường Cao Đẳng Sư Phạm Hà Nội chẳng hạn. Thời Việt Nam Cộng Hòa, có nhiều trường Sư phạm đào tạo giáo viên Tiểu học và Giáo học bổ túc như Quốc Gia Sư Phạm (Sài Gòn), Sư Phạm Long An, Sư Phạm Vĩnh Long, Sư Phạm Qui Nhơn, Sư Phạm Ban Mê Thuột, v.v..., hoặc các trường sư phạm đào tạo giáo sư trung học đệ nhất cấp hoặc đệ nhị cấp như Cao Đẳng Sư Phạm sau đổi thành Đại Học Sư Phạm (Đại Học Sư Phạm Sài Gòn, Đại Học Sư Phạm Huế, Đại Học Sư Phạm Đà Lạt). Đại Học Sư Phạm một năm đào tạo giáo sư Trung Học Đệ Nhất Cấp. Đại Học Sư Phạm ba năm đào tạo giáo sư Trung Học Đệ Nhị Cấp. Đại Học Sư Phạm gồm nhiều ban như Việt Văn, Triết, Pháp Văn, Anh Văn, Toán, Lý Hóa, Vạn Vật, Sử Địa. Trường Sư Phạm một mặt giúp các giáo sinh mở rộng kiến thức chuyên môn (học về nội dung các môn mình sẽ dạy), mặt khác giúp các giáo chức tương lai trau dồi về sư phạm (cả lý thuyết lẫn thực hành).

Đời sống và tinh thần giáo chức.

Chỉ số lương của nhà giáo tuy có khá hơn một số các ngành khác, nhưng so với mực sống của những công tư chức nói chung thì đồng lương và đời sống của nhà giáo có tính cách rất khiêm nhường. Chỉ số lương mới ra trường sư phạm của giáo viên Tiểu học là 250, Giáo học bổ túc hạng 5 là 320, giáo sư Trung học đệ nhất cấp hạng 4 là 400, giáo sư Trung học đệ nhị cấp hạng 5 là 430, hạng 4 là 470. So với các sĩ quan trong quân lực Việt Nam Cộng Hòa, lương giáo sư vẫn khá hơn, vì khi bị động viên vào quân ngũ, các sĩ quan giáo sư tuy đã mất phần phụ cấp sư phạm, vẫn còn được lãnh tiền sai biệt giữa lương căn bản giáo chức và lương sĩ quan.

Với số lương căn bản ấn định, cộng thêm phụ cấp sư phạm, nhà giáo ở tỉnh thời Đệ Nhất Cộng Hòa có cuộc sống khá thoải mái, có thể mướn được người làm. Sang Đệ Nhị Cộng Hòa, đời sống bắt đầu mắt mỏ, vật giá leo thang, nhà giáo cảm thấy chật vật hơn, nhất là ở những thành phố lớn như Sài Gòn, Đà Nẵng. Tuy vậy lúc nào nhà giáo cũng vẫn giữ vững tinh thần, và tư cách nhà mô phạm, từ cách ăn mặc thật đứng đắn, đến cách ăn nói giao tiếp với phụ huynh học sinh, và cả với giới chức chính quyền địa phương. Dù gặp hoàn cảnh khó khăn đến đâu, nhà giáo cũng hết lòng với sứ mạng, vẫn làm đúng lương tâm chức nghiệp của mình.

TRƯỜNG HỌC

Trường học phải có không khí học đường, phải là môi trường thuận lợi để cho tiến trình giảng dạy/ học hỏi gặt hái kết quả. Ở đó tình thương, sự tương kính, sự giúp đỡ lẫn nhau được khuyến khích, đề cao. Nhân phẩm và tình người là quan trọng. Không nên biến học đường thành ra nơi tranh đấu giai cấp, rình rập, cáo buộc, tố khổ lẫn nhau, không nên tạo không khí nghi kỵ, chèn ép, xung đột giữa thầy trò, bạn bè, đồng nghiệp. Không nên khuyến khích, đề cao hận thù, không nên xúi giục sự khinh miệt, chửi bới, chà đạp nhân phẩm.

LƯỢNG GIÁ VÀ THI CỬ

Ngay thẳng, công bằng, khách quan là những yếu tố cần phải có trong việc lượng giá để cho văn bằng có giá trị.Có hai lối thi để lượng giá học sinh ở bậc Trung học ngoài kỳ thi tuyển vào lớp Sáu. Một là thi Lục cá nguyệt ở trong lớp học và hai là dự thi lấy văn bằng ở cấp quốc gia. Thi lục cá nguyệt là kỳ thi do giáo sư dạy lớp ra đề thi, cho thi trong lớp, và chấm điểm, sắp hạng học sinh về môn của mình. Mỗi niên học có hai lần thi Lục cá nguyệt. Cả bài thi và số điểm sẽ được đệ nạp trên văn phòng giám học. Trường sẽ cọng điểm các môn, dùng điểm trung bình để định việc lên lớp cho học sinh.

Thi lấy văn bằng ở cấp quốc gia quan trọng nhất là thi Tú Tài I và Tú Tài II. Thi Tiểu Học và Trung Học Đệ Nhất Cấp đã được bãi bỏ từ thập niên 1960, và sau đó thi tú Tài I cũng được bãi bỏ kể từ năm 1973. Thi Tú Tài được tổ chức hai lần hay “khóa” mỗi năm. Trong mùa thi tất cả các giáo chức Trung, Tiểu học đều được động viên để làm việc trong các hội đồng thi trên toàn quốc. Các giáo viên và giáo sư không dạy lớp thi thì được động viên đi làm giám thị để gác thi trong những ngày thi. Giáo sư dạy lớp thi thì sau khi gác thi còn phải chấm thi, cọng điểm, làm nhiều việc cho đến khi hội đồng tuyên bố kết quả. Giáo chức không còn thì giờ nghỉ ngơi trong lúc bãi trường.

Thi lục cá nguyệt từ xưa đến giờ không được chú ý đúng mức. Ở trong trường cũng như ở ngoài xã hội, kể cả phụ huynh học sinh, ít người đặt nặng tầm quan trọng vào các kỳ thi Lục cá nguyệt. Đây là một quan niệm sai lầm đáng tiếc. Người ta chỉ chú trọng vào các kỳ thi lấy văn bằng ở cấp quốc gia (national examinations). Và càng về xưa càng nhiều kỳ thi, càng nhiều kỳ thi càng nhiều gạn lọc, loại bỏ dọc đường, không cho phép học sinh có cơ hội được học lên cao. Thi theo xưa là một cách chọn lọc quá khắt khe, chỉ chọn lấy toàn là người thật giỏi, thật ưu tú (elites).

Trước 1960 số thí sinh còn ít và Bộ Giáo Dục còn tổ chức được rất nhiều kỳ thi như thời Pháp thuộc: thi Tiểu Học, thi vào Đệ Thất, thi Trung Học Đệ Nhất Cấp với cả hai phần thi viết vấn đáp, thi Tú Tài I (viết và vấn đáp), thi Tú Tài II (viết và vấn đáp). Tú Tài I và II lại có hai kỳ, kỳ I và II cho mỗi năm. Sang thập niên 1950 kỳ thi Tiểu Học được bãi bỏ, Trung Học Đệ Nhất Cấp chỉ có thi viết thôi, không còn vấn đáp, và sau đó, trong thập niên 1960, cũng bỏ luôn Trung Học Đệ Nhất Cấp nhưng lại tổ chức kỳ thi Trung Học Đệ Nhất Cấp Tráng Niên cho một ít người lớn tuổi. Đến năm 1973 kỳ thi Tú Tài I cũng được bãi bỏ chỉ còn giữ kỳ thi Tú Tài II xem như kỳ thi tốt nghiệp bậc Trung Học.

Cách thức làm đề thi khi xưa là đánh máy một ít đề thi rồi giao cho giám thị phòng chép tay trên bảng. Sang đầu thập niên 1960 đề thi mới được in ronéo ra nhiều bản để phát cho mỗi thí sinh một bản đề thi. Đề thi làm theo lối luận đề (essay type), đặt câu hỏi để thí sinh phải viết câu trả lời dài dòng. Lối ra đề thi này rất chủ quan, giới hạn các câu hỏi trong một số rất ít chủ điểm, đòi hỏi học sinh phải học thuộc lòng rất nhiều để có thể viết lại kịp thời những gì đã học trong sách vở. Với lối ra đề thi như vậy người ta không thể nào khảo sát được một cách khách quan và tổng thể sự thu nhận và hiểu biết của học sinh về những môn quan trọng trong chương trình học. Đề thi và cách chấm thi theo lối này dễ đưa tới việc học sinh học tủ, đánh bùa, chép bài, và giám khảo chấm bừa (thủ vĩ ngâm), tìm bài và nâng điểm. Hồ sơ thi cử như ghi danh, làm phiếu báo danh, sổ điểm, ghi điểm, cọng điểm, v.v...tất cả đều làm bằng tay và khi thí sinh quá đông thì không tránh được những sơ sót, và đúng ra cũng không còn cách nào làm nổi nếu theo cách làm cổ điển này.

Các kỳ thi kéo dài hết cả mùa hè và các giáo sư dạy lớp thi phải đi gác thi, chấm thi luôn, không còn thì giờ nghỉ ngơi hay làm việc gì khác. Cái hại nhất của các kỳ thi là giới hạn rất nhiều số người thi đậu, gạn lọc quá nhiều học sinh không để cho có nhiều học sinh tiến lên các cấp cao ở trên. Một trăm học sinh khi xong Tiểu học chỉ còn không đầy 50 em được vào Trung học công lập, một số khác phải vào tư thục nếu gia đình có tiền. Trong số 50 em này sau khi xong Trung Học Đệ Nhất Cấp chỉ còn khoảng 20 em vào Đệ Tam rồi Đệ Nhị và dự thi Tú Tài I. Xong Tú Tài I còn không đầy 10 người lên học thi Tú Tài II. Thường thì hầu hết những người đậu xong Tú Tài I đều sẽ đậu Tú Tài II sau đó. Thành ra tính trung bình không hơn 10% học sinh vào trung học được tốt nghiệp trung học. Thật là phi lý khi rất nhiều học sinh phải mất thì giờ học bao nhiêu năm, chính phủ phải tốn bao nhiêu tiền bạc để lo cho họ đi học rồi rốt lại chỉ một hai ngày thi cử họ đã phải vứt bỏ hết bao nhiêu công lao, tiền bạc của công cũng như của tư. Cần phải có sự cải tổ về thi cử để cải tiến hệ thống lượng giá và đo lường trình độ học vấn của học sinh và để đương đầu với áp lực của sĩ số mỗi ngày một gia tăng nhanh chóng.

Từ đầu thập niên con số thí sinh dự thi Tú Tài gia tăng rất nhiều, việc tổ chức thi cử theo lối cũ (theo lối của Pháp) không giải quyết nổi vấn đề làm hồ sơ khảo thí, đánh mật mã, cắt phách, chấm thi, cọng điểm, sắp hạng, làm chứng chỉ trúng tuyển, v.v… bằng tay được nữa. Nhất là khi bãi bỏ kỳ thi Tú Tài I thì số thí sinh dự thi Tú Tài II sẽ gia tăng gần gắp đôi trong năm 1974. Vả lại thi theo lối cũ, lối luận đề (essay type) có tính cách chủ quan và một số những khuyết điểm của nó trong vấn đề lượng giá. Thi trắc nghiệm khách quan theo lối Mỹ tuy không phải là toàn mỹ nhưng vẫn có nhiều ưu điểm hơn trong vấn đề lượng giá một cách khách quan, khoa học.

Để kịp thời đối phó với tình trạng gia tăng quá nhanh, và để cải tiến vấn đề lượng giá cho đúng mức, một hội đồng cải tổ thi cử được thành hình từ tháng 11 năm 1972, và ráo riết làm việc để hoàn tất công cuộc đổi mới áp dụng trong kỳ thi Tú Tài năm 1974 (khóa I thi ngày 26 và 27 tháng 6, và khóa II ngày 28 và 29 tháng 8). Đây là kỳ thi Tú Tài theo lối trắc nghiệm khách quan lần đầu tiên và cũng là lần sau cùng ở Nam Việt Nam.

Đầu thập niên 1970 Nha Khảo thí đã ký khế ước với công ty IBM để điện toán hóa toàn bộ hồ sơ thí vụ, từ việc ghi danh, làm phiếu báo danh, chứng chỉ trúng tuyển, các con số thống kê cần thiết. Đề thi trắc nghiệm khách quan thì cũng đã được đem vào các kỳ thi Tú Tài I và II cho môn Công Dân – Sử Địa từ niên khóa 1965-1966. Nhưng phải đến năm 1974 thì toàn bộ các môn thi trong kỳ thi Tú Tài mới gồm toàn những câu trắc nghiệm có nhiều lựa chọn (multiple choice). Các vị thanh tra trong ban soạn đề thi đều có đi dự lớp huấn luyện về cách thức soạn câu hỏi, thử nghiệm các câu hỏi với trên 1,800 học sinh ở nhiều nơi, phân tích câu trả lời (item analysis) của học sinh để định độ khó (difficulty index; độ khó ở đây là .60) của câu hỏi và trả lời để lựa chọn hoặc điều chỉnh câu trắc nghiệm cho thích hợp. Tín độ (reliability; hệ số tín độ của các bài trắc nghiệm ở đây là từ .91 đến .94) và hiệu độ (validity; hệ số hiệu độ của các bài trắc nghiệm ở đây là từ .60 đến .73) của bài trắc nghiệm được tính theo đúng phương pháp thống kê khoa học. Bảng trả lời được đặt từ Mỹ, và bài làm của thí sinh được chấm bằng máy IBM 1230; điểm chấm xong từ máy chấm được chuyển sang máy 534 để đục lỗ (punch machine). Những phiếu đục lỗ này được đưa vào máy IBM 360 để đọc điểm, nhân hệ số, cọng điểm, tính điểm trung bình, độ lệch tiêu chuẩn, chuyển điểm thô (raw score) ra điểm tiêu chuẩn (standard score), tính percentile và thứ hạng trúng tuyển. Nhóm mẫu (sample) và nhóm định chuẩn (Norm group) được lựa chọn kỹ càng theo đúng phương pháp khoa học của thống kê học để tính điểm trung bình và độ lệch tiêu chuẩn.

[Tổng số thí sinh ghi tên trong khóa I, 1974 là 142,356, nhưng thật sự dự thi chỉ có 129,406. Trong số này có 53,868 thi đậu (41.6%) và 75,538 thí sinh không đâu (58.4%). Tổng số thí sinh ghi tên dự thi khóa II là 94,606, nhưng thật sự dự thi chỉ có 76,494. Trong số này có 8,607 thi đậu (11.3%) và 67,887 không đâu (88.7%).].

TỔ CHỨC HÀNH CHÁNH.

Sự phát triển nhanh chóng của nền giáo dục quốc gia thời Đệ Nhi Cộng Hòa đòi hỏi nhiều cải tiến ở trung ương và địa phương để bộ máy điều hành có thể làm việc hữu hiệu. Hồi thời Pháp thuộc số trường Tiểu Học và Trung học còn rất ít nên bộ máy hành chánh được tổ chức đơn sơ, giản dị. Toàn quốc chỉ có một Tổng Giám Đốc Học Chánh (Directeur Général de L’Instruction Publique) trông coi, và dưới đó ở mỗi miền có một Giám Đốc Học Chánh (Directeur de l’Instruction Publique). Dưới mỗi miền, có thanh tra liên tỉnh (inspecteur interprovincial) hay thanh tra tỉnh (inspecteur provincial) để đôn đốc, kiểm soát về học vụ ở địa phương. Từ Đệ Nhất Cộng Hòa, khi số trường Tiểu học và Trung học tăng lên nhiều thì Bộ Giáo Dục có cả một Tổng Nha đặc trách về vấn đề học vụ Trung-Tiểu học. Đó là Tổng Nha Trung Tiểu Học và Bình Dân Giáo Dục (TTHBDGD) do một Tổng Giám Đốc điều khiển. Tổng Nha TTHBDGD đặt tại số 7 đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, giữa trường Trưng Vương và trường Võ Trường Toản, gồm có Nha Trung Học, Nha Tiểu Học, Nha Tư Thục, Sở Khảo Thí, và Ban Thanh Tra Soạn Đề Thi.

Ở địa phương, mỗi tỉnh có một Ty Tiểu Học để quản trị tất cả các trường Tiểu Học trong tỉnh. Nhưng tất cả các trường Trung học ở Sài Gòn, ở các tỉnh lỵ và quận lỵ đều phải đi thẳng về Nha Trung Học ở tại Tổng Nha về phương diện hành chánh. Khi số trường Trung học gia tăng quá nhiều thì Nha Trung Học không còn hữu hiệu trong việc trực tiếp điều hành tất cả các trường trong lãnh vực của mình. Ở tại tỉnh ông Hiệu trưởng trường Trung học tỉnh lỵ còn kiêm luôn việc kiểm soát các trường Bán công và Tư thục khi cần, và đại diện Nha Trung Học bên Tòa Hành Chánh Tỉnh về học vụ Trung học. Sự bề bộn công việc của ông Hiệu trưởng Trung học tỉnh lỵ, sự tách rời công việc giáo dục ở tỉnh giữa Trung và Tiểu học, cùng với sự bao gồm sinh hoạt văn hóa và thanh niên về Bộ Giáo Dục đòi hỏi phải cải tổ cơ quan giáo dục địa phương cũng như ở trung ương.

Ở trung ương từ tháng 6 năm 1971, Bộ Giáo Dục được mở rộng thành Bộ Văn Hóa Giáo Dục và Thanh Niên. Cơ quan đầu não của Bộ VHGDTN lúc này gồm:

Một Tổng Trưởng, một Thứ Trưởng, 4 Phụ Tá Đặc Biệt ngang hàng Thứ Trưởng:

(1) Phụ Tá Đặc Biệt Đặc Trách Trung Tiểu Học và Bình Dân Giáo Dục,
(2) Phụ Tá Đặc Biệt Đặc Trách Văn Hóa,
(3) Phụ Tá Đặc Biệt Đặc Trách Thanh Niên, và
(4) Phụ Tá Đặc Biệt Đặc Trách Kế Hoạch.

Điều hành Văn phòng cơ quan đầu não có Đổng Lý Văn Phòng (chức vụ này bị bãi bỏ từ 1974), Chánh Văn Phòng của Tổng Trưởng, Chánh Văn Phòng của Thứ Trưởng, Bí Thư của Tổng Trưởng, Bí Thư của Thứ Trưởng, Tham Chánh Văn Phòng của Tổng Trưởng, các Công Cán Ủy Viên của Tổng Trưởng, Thứ Trưởng, Phụ Tá Đặc Biệt, và một số Thanh Tra Đặc Biệt tại Bộ.

Các Viện Đại Học Sài Gòn, Huế, Cần Thơ, Đà Lạt và các Đại Học Cộng Đồng là những cơ quan ngoại vi, tuỳ thuộc Bộ Giáo Dục nhưng có tính cách bán tự trị.

Tổng Thơ Ký và Phó Tổng Thơ Ký của Bộ trông coi khối điều hành ở trung ương với 13 Nha, 1 Sở và 1 Trung Tâm:

(1) Nha Sưu Tầm Nghiên Cứu Giáo Dục (Educational Research and Documentation),
(2) Nha Kế Hoạch Pháp Chế (Educational Programming and Legislation),
(3) Nha Học Chánh (Educational Administration),
(4) Nha Sinh Hoạt Học Đường (School Activities),
(5) Nha Sinh Hoạt Văn Hóa (Cultural Activities),
(6) Nha Sinh Hoạt Thanh Niên (Youth Activities),
(7) Nha Công Tác Quốc Tế (International Activities),
(8) Nha Sư Phạm và Tu Nghiệp (Pre and In-Service Training),
(9) Nha Khảo Thí (Examinations),
(10) Nha Y Tế Học Đường (School Health and Social Welfare),
(11) Nha Nhân Viên (Personnel),
(12) Nha Tài Chánh (Finance),
(13) Nha Tạo Tác (Construction and Logistic),
(14) Sở Văn Thư (Service of Administration), và
(15) Trung Tâm Học Liệu (Instructional Material Production Center).

Thanh Tra Đoàn được thành lập tại Trung Ương, bên cạnh khối điều hành của Tổng Thơ Ký.

Tổng Nha Trung Tiểu Học và Bình Dân Giáo Dục được giải tán và tất cả các phần vụ thuộc Tổng Nha được đưa về Bộ dưới sự điều khiển trực tiếp của Phụ Tá Đặc Biệt Đặc Trách Trung Tiểu Học và Bình Dân Giáo Dục.

Ở địa phương, năm 1972 Bộ VH.GD.TN thiết lập 4 Khu Học Chánh để đại diện Bộ bên cạnh các Quân Khu, và đôn đốc kiểm soát, giúp đỡ công việc văn hóa giáo dục và thanh niên ở các tỉnh thuộc phạm vi Quân Khu mình. Đây là một cơ quan mới nhưng hoạt động rất hữu hiệu. Mỗi khu vực có những đặc tính của nó. Khu Học chánh rất thích hợp với việc nghiên cứu để hiểu rõ môi trường và nhu cầu giáo dục của mỗi vùng để từ đó linh động chương trình dạy dỗ cũng như phát triển theo hoàn cảnh của mỗi nơi. Rất tiếc là vì ngân sách eo hẹp và vì nhu cầu cải tổ công vụ của toàn quốc nên Khu Học Chánh đã bị giải tán sau hơn một năm hoạt động.

Tại mỗi tỉnh, Bộ VH.GD.TN cho thiết lập môt Sở Học Chánh để phụ trách tất cả các công việc liên hệ tới văn hóa giáo dục trong tỉnh. Ty Tiểu Học được sát nhập vào Sở Học Chánh. Bộ VH.GD.TN quan niệm cơ quan học chánh địa phương (ở mỗi tỉnh) phải có tầm hoạt động và địa vị rất quan trọng (hơn một Ty như các ty khác ở trong tỉnh), cho nên đã nâng lên thành Sở. Thật sự Bộ VH.GD.TN, nhất là ngành Trung Tiểu Học, muốn rằng Sở Học Chánh, tuy vẫn phải nằm trong tỉnh, nhưng được nhiều ưu thế hoạt động chuyên môn hơn các cơ quan khác ở tỉnh, để công việc giáo dục được nhiều độc lập được chừng nào hay chừng ấy, càng ít bị áp lực của địa phương chừng nào hay chừng nấy, tương tự như tổ chức school district của Mỹ, không bị sự chi phối của cơ quan hành chánh địa phương.

Tham vọng của Bộ là muốn thấy tỉnh yểm trợ thật mạnh cho giáo dục nhưng đừng chen vào, đừng áp lực trên giáo dục. Bộ muốn làm Sở ở tỉnh là như vậy. Tuy nhiên tình trạng của đất nước lúc này không cho phép, và công cuộc cải tổ công vụ trên toàn quốc đã đưa đến quyết định đem Sở Học Chánh xuống thành Ty Văn Hóa Giáo Dục tại địa phương từ 1974. Trên toàn lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa lúc này có 50 Ty Văn Hóa Giáo Dục đặt tại 48 tỉnh lỵ và 2 thị xã.

Từ 1955 đến 1975, trong hai mươi năm này nền giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa đã phát triển vô cùng nhanh chóng mặc dù quốc gia phải đương đầu với những khó khăn của cuộc chiến khi nóng khi lạnh chống lại chủ nghĩa Cộng Sản và những bất ổn chính trị xảy ra rất thường ở Miền Nam. Phần thì ngân sách eo hẹp (chỉ vào khoảng từ 7% đến 7.5% ngân sách quốc gia; quốc phòng trên 40%, nội vụ khoảng 13%) vì phải dành phần lớn cho an ninh quốc phòng, phần thì bị Cộng Sản tích cực phá hoại, phần thì bị những bất ổn chính trị nội bộ, nhưng tất cả những khó khăn đó đều được vượt qua để đạt những kết quả hết sức khả quan so với nền giáo dục của Cộng Sản ở Bắc Việt cùng trong thời gian này. Kết quả tốt đẹp đó sở dĩ có được là nhờ ở thành tâm thiện chí với những nổ lực không ngừng của rất nhiều người làm giáo dục cùng sự yểm trợ hết sức tích cực của mọi giới dân, quân, cán, chính Việt Nam Cộng Hòa.

Giáo Dục VNCH trước 1975.

Có nhiều cải tiến đáng kể về tổ chức, về thi cử, về chương trình, về đào tạo giáo chức. Vẫn chưa hoàn hảo. Còn nhiều khó khăn chưa vượt qua được:

* Về trường sở: Thiếu thốn. Phải tận dụng trường sở. Mỗi ngày có đến 3 đợt học ở một số trường ở Đô Thành. Lớp học quá đông có khi hơn 65. Còn nhiều trường tư (bậc Trung Học).

- Thiếu giáo chức (tốt nghiệp Sư Phạm). Còn dùng nhiều dạy giờ, Ở những nơi xa không có giáo sư giỏi.

- Thiếu an ninh

- Thiếu phương tiện

- Ngân sách eo hẹp. Lương giáo chức vẫn còn thấp

- Chưa địa phương hoá đúng mức. Chưa có Hội Đồng Giáo Dục địa phương. Hội Đồng Văn Hoá Giáo Dục Quốc Gia chưa hoạt động hữu hiệu

Giáo Dục Cộng Sản sau 1975.

Nhiều khuyết điểm, phẩm chất kém so với Giáo Dục ở các quốc gia tân tiến, thua hẵn Giáo Dục thời VNCH.

- Sai lầm trong quan niệm, triết lý, mục đích giáo dục. Coi con người như cái máy, như công cụ phục vụ cho Đảng và Nhà Nước. Không có tinh thần nhân bản, không tình người.

- Hồng hơn chuyên. Nhiều người giữ chức vụ điều hành, lãnh đạo không hiểu biết về giáo dục. Quản lý sai lầm.

- Chương trình, tài liệu giáo khoa không thích hợp với dân chủ, tân tiến. Dạy hận thù, dạy giết chốc, dạy tranh đấu giai cấp, dạy độc tài, thiếu sáng kiến, thiếu tự do suy tư. Thiếu tinh thần khai phóng, cởi mở.

- Tệ trạng tham nhũng trong ngành giáo dục là một trở ngại lớn cho sự cải tiến

- Thiếu giáo chức có tài nhất là ở bậc đại học.

- Giáo chức nghèo đói đưa đến nhiều hậu quả xấu làm mất uy tín, phẩm cách nhà giáo

- Gian lận thi cử. Văn bằng không còn giá trị.

- Học sinh/sinh viên tốt nghiệp không việc làm, không có khả năng thật sự.

Tất cả đều do sự cai trị độc tài, thiếu hiểu biết của Đảng Cộng Sản

Nguyễn Thanh Liêm


Giới thiệu tác giả:

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Liêm sinh năm 1934 tại Mỹ Tho; Tiến sĩ giáo dục (Viện Đại học Iowa State, Hoa Kỳ); là Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Giáo dục và Thanh niên thời Đệ nhị Cộng hòa; là phụ tá của Phó Thủ tướng kiêm Tổng trưởng Giáo dục, Bác sĩ Nguyễn Lưu Viên. Bác sĩ Nguyễn Lưu Viên sinh năm 1919; từng tùng sự tại Trường Đại học Y khoa Sài Gòn, Bệnh viện Chợ Rẫy và Viện Pasteur Sài Gòn; từ 1969 đến 1971 làm Phó Thủ tướng kiêm Tổng trưởng Giáo dục rồi Phó thủ tướng kiêm Trưởng Phái đoàn Việt Nam Cộng Hòa ở Hội nghị La Celle Saint Cloud trong chính phủ Trần Thiện Khiêm.

* * *

BÀI LIÊN HỆ:

- Một vài suy tư về văn hóa (cùng tác giả)
- Giáo dục ở Nam Việt Nam từ xưa tới 1963 (cùng tác giả)
- Nền giáo dục của chế độ VNCH: Sự tiếc nuối vô bờ bến (Thiết Trượng)

* * *

 

Xem bài liên hệ cùng chủ đề: click vào đây

Xem bài trên trang Biên khảo: click vào đây

Trở về trang chính: www.nuiansongtra.net