Bài liên hệ:

- Phán xét.

- Giòng đời.

“Đẹp hay xấu không phải là chuyện dung nhan. Có những người đàn bà thủa đi học là hoa khôi trường, hoa khôi lớp, có khi còn là hoa khôi tỉnh hoa khôi vùng, nhưng lớn lên trở thành vô duyên. Cũng mắt bồ câu ấy cũng mũi dọc dừa ấy, nhưng cái đẹp ngây thơ trong sáng của cô gái nhỏ không được nối tiếp bằng cái đẹp đậm đà ý nhị của người đàn bà. Mà đàn bà không đậm đà ý nhị thì không thể gọi là đẹp được…

“Ngược lại có những người dung nhan bình thường, khuôn mặt phân tích ra chẳng có gì trên trung bình, nhưng gặp một lần, nhìn một lần, nói chuyện một lần, ta nhớ mãi không quên…”.

Ngồi gọt Xoài với Mai Liên, tôi lắng nghe câu chuyện vọng lại từ phía đàn ông. Tôi nghĩ khẩu khí người khách hơi đại cà sa. Nhưng ông ta đã ngưng nói và tôi chỉ còn nghe thấy cái yên lặng chờ đợi của cử tọa. Tôi nói khẽ với bạn:

“Mai Liên à, người ta đang bàn về chị em phụ nữ chúng mình”.

Tôi ngạc nhiên thấy Mai Liên lúng túng. Lại sốt ruột nữa. Nhăn cái mũi xinh xắn, cô nàng ngưng tay nhìn nhanh về phía phòng khách rồi nói gọn lỏn:

‘Đàn ông ba hoa, bà nghe làm gì. ’

Tôi mất hứng, ít khi Mai Liên ăn nói nhát gừng với tôi như vậy. Ngoài xa-lông, khách tiếp tục đề tài:

‘Người đàn bà đã sống mang trên mặt mình cái kinh nghiệm sống đã trải qua, và trong kinh nghiệm ấy quan trọng nhất là kinh nghiệm sống với đàn ông…

‘Đúng ra, tôi muốn nói cái kinh nghiệm được đàn ông đối xử. Ông hoàng lấy cung cách vương giả đãi ngộ Lọ Lem, thì chẳng cần phép lạ của chiếc đũa thần nào Lọ Lem cũng trở thành cao sang vương giả. Ngược lại, lá ngọc cành vàng mà lấy chồng phàm phu tục tử, thì sớm muộn cũng sẽ thô lỗ như chồng…”.

Câu chuyện của người đàn ông lạ xem ra có nội dung, và bây giờ thì tôi tò mò. Mới từ Hawaii dọn về, tất nhiên là tôi không biết ông ta. Ngay cả chủ nhà tôi cũng đã tưởng không quen, vợ chồng tôi được mời hôm nay là do Mai Liên xắp đặt. Để tôi cảm thấy thoải mái, Mai Liên đã yêu cầu bà chủ nhà gọi điện thoại đích thân mời chúng tôi. Nhưng trái đất thật là nhỏ, chồng tôi khám phá ra ông chủ nhà là bạn học trung học cũ ba mươi năm trước, về sau học y, và hiện tại hành nghề tại tỉnh này.

Mai Liên rất tế nhị. Sợ tôi không quen ai trong buổi họp bạn, Mai Liên tới sớm để khi tôi vừa bước vào nhà thì dẫn thẳng tới vào gặp bà chủ. Rồi như tránh cho tôi phải đột ngột nhập vào đảng các bà đang xúm xít trong bếp, cô bé xí phần cho hai chị em tôi việc gọt thùng xoài vĩ đại để làm món tráng miệng.

Để tôi giới thiệu Mai Liên. Cô là bạn cùng phòng với tôi tại sở Xã Hội tiểu bang, nơi tôi may mắn kiếm được việc tương tự với việc cũ bên Hawaii. Tôi rất hợp với Mai Liên, hợp như hai chị em. Thật ra khó mà không thích Mai Liên. Cô nhỏ hơn tôi khoảng năm sáu tuổi, nhưng trông như trên bốn mươi là cùng. Mai Liên cao dong dỏng, da trắng, tóc đen và mượt. Cô ăn mặc rất sang, cái sang kín đáo, đàn ông mới trông không nghĩ Mai Liên đã tiêu rất nhiều cho việc may mặc. Nhưng lầm về giá cả thì lầm, không ai có thể lầm cái thanh tú và lịch sự toát ra từ quần áo của Mai Liên, và nhất là cách Mai Liên mặc những quần áo ấy.

À tôi quên chưa nói về dung nhan bạn tôi. Mai Liên lưỡng quyền cao, mắt lá dăm đen và sáng, mày đậm tự nhiên, miệng hơi rộng nhưng có duyên. Vẻ đẹp của Mai Liên rất đặc thù, sắc sảo mà lại dịu hiền, hai nét thường khó đi đôi với nhau nơi cùng một người nữ.

Tất nhiên Mai Liên không phải lúc nào cũng hoàn toàn dễ thương. Nàng có những cái chướng của nàng, nhưng phải nói ngay là những cái chướng ấy cũng nhẹ thôi. Có lúc Mai Liên đành hanh, nhưng chỉ đành hanh vừa đủ và không làm mất đi cái dễ thương của người đàn bà trẻ. Ngoài ra, Mai Liên có thể mềm mỏng, đặc biệt với những thân chủ phụ nữ thua thiệt. Mai Liên ân cần giúp đỡ họ, nhiều khi làm quá bổn phận mình. Tóm lại, nói chung mọi người trong sở đều quý Mai Liên.

Trường hợp người khách sáng nay ở sở là một ngoại lệ kể như không bao giờ có cơ hội tái diễn. Anh ta nguyên họa sĩ, đã cự nự khi bị Mai Liên ép vào việc minh họa đồ gốm rẻ tiền của một hãng Mễ. Lời qua tiếng lại, sự bất bình leo thang đến chỗ anh ta đã xém hành hung Mai Liên, nếu trật tự viên không kịp thời can thiệp. Sự việc thật ra phức tạp, có dịp tôi sẽ trở lại, vì hiện giờ tôi phải theo rõi câu chuyện của người đàn ông đang kể ngoài xa-lông. Ông ta nói:

‘Tôi nghĩ cái chuyện dung nhan nó là như thế này…’

Tôi lắng tai nghe, nhưng trong bếp có bà chạy máy xay thịt nên đành chịu thua. Tôi nhìn quanh căn nhà sang trọng của chủ nhân, thấy Việt kiều ở đây cũng có nhiều điểm giống như bên Hawaii. Trong những cuộc họp mặt như thế này, đàn ông ngồi riêng đàn bà ngồi riêng. Các ông thì quây quần ngoài phòng khách. Còn các bà thì tụ họp trong bếp, hoặc xúm nhau sửa soạn bữa ăn, hoặc chạo chuyện, thường thường thì làm cả hai việc một lúc. Tôi mừng là nhờ Mai Liên mà tôi khỏi phải ngồi nghe chuyện thị phi của một đám phụ nữ chưa quen, liên hệ đến những đối tượng hoàn toàn xa lạ.

Rồi máy xay thịt cũng ngưng và ngoài phòng khách có người phát biểu:

‘Tôi đồng ý mà cũng không đồng ý với anh Hùng về ảnh hưởng của phái nam trên dung nhan phụ nữ. Có lẽ anh Hùng nên khẳng định rằng trong ảnh hưởng ấy, mạnh nhất là yếu tố sinh lý. Gái trinh đẹp theo gái trinh, đàn bà có chồng đẹp theo đàn bà có chồng. Có chồng rồi, lại còn chuyện gái một con trông mòn con mắt. Một chút hoóc-môn của nam giới hay của thai nghén làm ba vòng cơ thể của người nữ nở hoa…’

Đám đàn ông cười ròn rã, cái cười vừa vô tư lự vừa vô ý thức khi đàn ông tụ họp nhau nói về đàn bà. Tình cờ đúng lúc ấy, một bà từ bếp mang lên phía các ông chiếc khay đựng món dê sào lăn để đám các vị nhắm rượu. Như một bạn thân với gia chủ, bà bầy món nhậu lên bàn nước, phân phát đĩa giấy và dĩa nhựa nhỏ cho mọi người, rồi xin phép trở lại nhà trong giúp sửa soạn bữa ăn chính cho buổi họp mặt. Đợi vợ vừa khuất sau cánh cửa bếp, người đàn ông ồn ào quảng cáo cho món đặc sản ông đã bỏ công ghé mua tại nhà hàng xế chợ Tam Biên… Thành thạo, ông khoe món nhậu có khả năng bồi dưỡng nam tính còn mạnh hơn nhân sâm.

‘Ông khen ngon, bà khen sướng…’ ông ta nham nhở pha trò, và cả bọn lại cười lớn.

Tôi nhăn mặt. Những chuyện sàm sỡ về đàn bà mà giới đàn ông mỗi khi tụ họp thường kể với nhau bao giờ cũng làm tôi khó chịu. Tôi mừng là chồng tôi không hưởng ứng những câu chuyện như vậy, ít nhất là khi có tôi quanh quẩn bên cạnh. Mà dù vắng mặt tôi, chắc Công cũng vậy thôi. Nói năng sàm sỡ không phải là bản tính của anh. Anh rất nghiêm túc, thật ra hơi quá nghiêm túc…

Nghĩ đến sự nghiêm túc của chồng, lòng tôi se lại vì liên tưởng tới thằng Thành con trai của chúng tôi, và sự thất bại của thằng bé mặc dù nó đã ráng hết sức để vừa lòng bố… Nhưng tôi không kịp buồn lâu, vì ngoài xa-lông có người đòi nợ ông Hùng:

‘Anh Hùng chưa bàn hết về câu chuyện anh Xuân đưa ra. Chuyện gì ấy ư? Chuyện ảnh hưởng của đàn ông trên nhan sắc đàn bà. Mà chuyện này không giới hạn trong hoàn cảnh vợ chồng đâu nhé”.

Cử tọa yên lặng, chờ đợi. Tôi chợt thấy mình cũng chờ đợi, tay dao gọt xoài của tôi ngưng lại giữa chừng. Trong khóe mắt tôi thấy Mai Liên nhìn trộm tôi, và vừng trán của người đàn bà nhăn lại một cách khó hiểu.

Còn tôi, tôi cảm thấy hồi hộp. Tôi sợ phải nghe câu chuyện sắp tới của đám đàn ông. Tôi lo ông Hùng sẽ theo đà mà phát biểu một câu gì dung tục ngang với băng tần của bè bạn. Tôi lo ông sẽ khai triển thêm về ba vòng thân thể phụ nữ, về hoóc-môn đàn ông, về sinh lý nam nữ. Thậm chí ông có thể không ngần ngại gọi tên cúng cơm của từng bộ phận của đàn bà ra… Vả lại tôi còn sợ khi đề cập liên hệ nam nữ ngoài cảnh vợ chồng, ông có thể cao hứng vung vít tuyên bố dâm gì chẳng là dâm, tà dâm hay chính dâm cũng thế thôi nếu nói về sự phát triển cơ thể của người nữ. Và mọi chuyện sẽ hỏng hết, vì tôi mơ hồ tin ông là người tế nhị, có đạo lý, và tôi không muốn thấy ông rơi vào cái thô bạo chung của đàn ông.

Ông Hùng hắng giọng. Tôi co mình lại, chờ đợi, chịu trận. Ông nói:

‘Ông bạn chí lý lắm…’

Và ông khai triển câu chuyện của ông. Ông bảo ông xin dành vấn đề hoóc-môn cho y giới. Còn vấn đề nam giới và nhan sắc phụ nữ thì đúng, người chồng không phải là người đàn ông độc nhất trong đời người đàn bà. Có những người đàn ông khác cũng vô cùng quan trọng. Họ là cha, là anh trai, em trai, là thày giáo, là chủ nhiệm sở làm… Cư xử đúng, họ tạo ra cho người đàn bà một vẻ đẹp lành mạnh trong sáng. Còn ngược lại, người cha nghiện ngập bạt tai con gái vì cô bé đánh đổ cút rượu của bố, người thày giáo mất nết lươn khươn với nữ sinh đáng tuổi con gái mình, người anh trai ăn cắp vàng xuyến của em gái để đi cờ bạc, người em trai dối chị để xin tiền tiêu pha nhảm nhí… tất cả những thê thảm ấy ít nhiều sẽ để lại dấu ấn nơi dung nhan người đàn bà không may mắn.

Tôi thở phào, sung sướng thấy mình đã quá lo xa. Ông Hùng không dung tục chút nào. Từ căng thẳng tôi trở lại an bình, và bầu không khí trở lại lành mạnh sạch sẽ như mấy lát xoài chúng tôi đã xếp gọn ghẽ thứ tự trong chiếc đĩa lớn men trắng minh họa hai con gà trống màu xanh dương. Nhưng tôi lại thấy có gì trống trải. Câu nói phải đạo của ông Hùng nhạt nhẽo như trích đoạn từ Lục Vân Tiên, không sắc sảo như phần đầu câu chuyện.

Tự nhiên tôi có cảm tưởng mình đã biết như đinh đóng cột rằng người đàn ông này không phải là hạng vô duyên. Và tôi suy đoán rằng ông đã tự kiềm chế, đã nhịn phát biểu những lời thông minh tinh nghịch nhưng suồng sã. Tế nhị, ông đã nghĩ đến những người đàn bà bảo thủ như tôi trong buổi họp mặt này… Rồi tôi mỉm cười một mình, tự riễu mình đã vơ vào một liên hệ tưởng tượng với người đàn ông lịch thiệp…

‘Bà ơi, tay dao của bà ghê quá’, tiếng Mai Liên đưa tôi trở về thực tại. Quả thật, mải ngóng chuyện bên đàn ông, lưỡi thép lá lan của tôi lưng chừng trong không khí đã trở thành một mối nguy hiểm cho bạn.

Tôi hạ tay xuống tiếp tục gọt xoài, mà đầu óc vẫn suy nghĩ về người đàn ông. Ông ta không vung vít hay khinh bạc. Đề tài ông đang nói có khả năng làm cho người ta dễ vấp phải những lỗi đó. Nhưng không, câu chuyện của ông về phái đẹp đậm có nhạt có, nhưng đậm hay nhạt cũng không thô, lại có duyên nữa. Không nhịn được, tôi hỏi Mai Liên:

‘Ai vậy bà?’

Qua câu chuyện mấy người đàn ông với nhau, tôi đã biết tên ông là Hùng. Nhưng biết tên mà ăn thua gì, và thật ra tôi muốn biết con người lịch lãm này đã qua những cảnh sống nào mà có duyên như vậy. Vô tình tôi nhắc lại câu hỏi. Thấy Mai Liên không trả lời, tôi quay sang nhìn bạn. Mai Liên như không hiểu câu tôi hỏi. Nét mặt cau cau, Liên như hoàn toàn chăm chú vào việc đang làm.

*  *  *

Ngoài xa-lông câu chuyện lông bông một lát rồi lại xoay về ông Hùng. Một người hỏi:

‘Tôi nghe anh vừa khám phá được một tài năng đặc biệt về nhiếp ảnh phải không?’

Ông Hùng nói:

‘Không phải một mà hai, anh ạ. Trong kỳ thi của tuần báo Trở Về tôi đã chọn được hai tấm tuyệt vời. Hai chân dung phụ nữ. Tình cờ đúng với đề tài chúng mình vừa bàn, mà cũng tình cờ tôi cất trong cặp da ngoài xe. Để tôi ra lấy vào cho các anh ngắm.’

Lát sau, ông Hùng trở lại. Có tiếng khóa của chiếc cặp da bung ra, rồi tiếng ông Hùng nói:

‘Đây là giải nhì… Thật ra về kỹ thuật ánh sáng và bối cảnh thì tấm ảnh chỉ trên trung bình. Nhưng xuất sắc là cái thần trên gương mặt người đàn bà…’

Ngồi xa tôi không thấy tấm ảnh, chỉ nghe tiếng mọi người trầm trồ ngợi khen. Ông Hùng giải thích:

‘Như các anh thấy, ảnh chụp trong một tiệc cưới. Bối cảnh là một tiệm ăn Tàu, chạm rồng trổ phượng sơn son thiếp vàng. Cô dâu chú rể và tứ thân phụ mẫu đứng góc này, trên khán đài, và vị chủ hôn đang nói ở máy vi-âm. Phần này rất mờ vì nằm ngoài tiêu điểm. Thật ra tất cả đều ngoài tiêu điểm, chỉ trừ đối tượng.

‘Các anh coi, gương mặt nàng như bông hồng xinh tươi đặt trên một đống rơm cũ, giữa mái tóc hoa râm của một ông cụ đeo kính trắng to gọng và chiếc khăn nhung của một bà cụ cùng bàn.

‘Nụ cười làm khuôn mặt người đàn bà trẻ rạng rỡ như buổi sáng mùa xuân. Tấm ảnh của một người, mà rõ ràng là câu chuyện của hai người, người chụp và người được chụp…

‘Chỉ cần lưu ý một chút, các anh sẽ thấy rõ mối liên hệ của hai người chính là tình yêu. Vì về hình thể, người đàn bà này không đẹp, từ cái mắt cái mũi, cái trán cái tóc. Nhưng nàng đẹp một cách không chối cãi được, rạng rỡ với nụ cười ánh mắt của người yêu được gặp người yêu…

‘Nhưng chưa hết. Niềm vui trên mặt người đàn bà thanh thoát quá, nên chi tình yêu ở đây phải là tình yêu không trọng lượng, không nhục dục. Nói một cách khác, đó là ‘Amour platonique‘, tình yêu của những người ‘yêu nhau mà không phải là nhân tình của nhau’, nếu tôi được phép mượn lời ông Võ Phiến…’

‘Yêu nhau mà không phải là tình nhân của nhau’, tôi lẩm nhẩm khóm từ khéo léo tài tình, như ngày bé ngậm miếng bánh ngon trong miệng mà không muốn nuốt đi để kéo dài sự thú vị hiếm có. Tôi biết có những mối tình đẹp như vậy, tất nhiên là phải có, nhưng đó là chuyện khác.

Ông Hùng lại nói:

‘Nhìn tấm ảnh ta thấy cái rộng lượng của Thượng đế. Các anh hãy coi, cả một chợ người dự tiệc cưới, tuy lờ mờ ngoài tiêu điểm nhưng cái náo nhiệt đông đúc vẫn lộ ra. Ông nói bà cười, ông ăn bà uống… Và xuyên qua cái đám đông không liên hệ ấy, chỉ có một hành lang không gian hẹp và độc nhất còn trống để nối liền đối tượng với ống kính, để người yêu thấy được người yêu… Chỉ một bàn tay giơ lên, chỉ một thực khách đứng dậy, chỉ một bình hoa để sai chỗ, là cái hành lang này sẽ đóng lại, và cái nhiệm màu của một giây ngắn ngủi cho hai người tìm được nhau đã không xảy ra, và tấm ảnh đã không được sáng tạo…’

Cử tọa im phăng phắc. Tôi nghĩ họ đang tiêu hóa nhũng kiến thức nghệ thuật ông Hùng vừa giảng cho họ. Mà có lẽ họ đang xúc động, vì nhờ ông Hùng họ đã bắt được những cái gì quá đẹp từ tấm ảnh tưởng như tầm thường. Tôi cũng lặng đi trong thú vị bất ngờ. Tôi nhìn quanh phòng ăn phòng khách rộng thênh thang của chủ nhân, sang trọng một cách vật chất tiện nghi với đồ đạc bằng da, bằng nhom, bằng kính, rồi ngạc nhiên thấy một câu chuyện như câu chuyện của ông Hùng đã không lạc điệu ở đây. Nhất là kể cho một cử tọa đàn ông…

Tình yêu phi trọng lực, tình yêu platonique, yêu nhau mà không phải là tình nhân của nhau… tôi nhẩm trong đầu. Lần đầu tiên tôi hiểu được và xúc động một cách phủ tạng vì ý vì lời của một tình yêu như vậy.

Tôi lại đoán ông Hùng phải là một nhân vật văn hóa khả kính trong cộng đồng, hay có rất nhiều tự tin, mới có thể hồn nhiên nhắc đến những từ có thể bị hiểu lầm là ủy mị cải lương. Tôi biết đàn ông nhiều người không có can đảm để nói những chuyện đẹp mà ủy mỵ, như sợ hư hao cái vẻ nam tính hùng dũng của mình.

Tôi bỗng có cảm tình với người đàn ông chưa quen, và thán phục cái bản lĩnh của ông đã cho phép ông tạo được không khí đúng cho câu chuyện của ông, giữa môi trường không đúng với đồ da, đồ nhom, đồ kính của chủ nhân… Tôi chia sẻ với Mai Liên lòng thán phục của tôi với ông Hùng:

‘Mai Liên à, ông nào mà nói chuyện hay quá Mai Liên nhỉ’.

Mai Liên bốp chát ngắn gọn:

‘Bà nghe mấy ông nghệ sĩ thì đổ thóc giống ra mà ăn. ’

Mai Liên dằn giọng xuống hai chữ nghệ sĩ.

Bây giờ thì tôi hiểu vấn đề của Mai Liên. Vảy ngược của Mai Liên là đàn ông nghệ sĩ. Quả thật, thân chủ bị Mai Liên gây gổ sáng nay là một họa sĩ. Quang cảnh sáng nay tại sở làm trở lại rõ ràng trong đầu tôi.

*  *  *

Quả thật Mai Liên đã tấn công ngay khi người họa sĩ mới bước vào văn phòng:

‘Xin ông đừng hút thuốc. Bên Mỹ này, công sở tối kỵ chuyện này. Mà họ cấm là đúng ông ạ. Hại cho ông đã đành, nhưng cái hại cho người khác phải hít khói thuốc ô nhiễm của ông lại là chuyện không chấp nhận được. ’

Người đàn ông trung niên lúng túng tìm chiếc gạt tàn thuốc nhưng không thấy. Anh ta lại lúng túng xin lỗi, trở ra ngoài đường để vứt điếu thuốc cháy dở. Khi anh ta tạm thời vắng mặt, Mai Liên bảo tôi:

‘Thằng cha này là họa sĩ, việc gì cũng chê là lao động tay chân không thích hợp. Việc cuối cùng, em gửi hắn đi vẽ đồ gốm cho một hãng Mễ… Chị chờ xem em xử lý thằng cha…’

Khi người đàn ông trở vào, Mai Liên mời ông ta ngồi lại. Cô để cho y than phiền về công việc đương làm, rồi nghiêm giọng cắt ngang:

‘Đây là sở thứ ba họ sa thải ông. Tái tam ba bận phải không ông? Tôi nghĩ ông phải cố gắng một chút, may rủi ở đời là một chuyện, nhưng mình phải cố gắng trước rồi ông Trời hay Chúa hay xã hội mới giúp mình. ’

Co mình lại trên chiếc ghế sắt nệm vải nhựa màu vàng nhạt, người đàn ông nói rất nhỏ:

‘Thưa bà tôi là họa sĩ chân chính, mà vẽ đồ gốm Mễ thì… Bà cho phép tôi dài dòng. Người nghệ sĩ đáng tên nghệ sĩ phải có cái tôi của mình, cái tôi ấy đòi hỏi sự trân trọng cái nghề…’

Mai Liên bất ngờ mất bình tĩnh, đột ngột ngắt lời người đàn ông. Bằng một giọng cửa quyền hiếm thấy nơi bạn, Liên nói:

‘Tôi nghĩ quan trọng nhất cho cái tôi, của nghệ sĩ cũng như thường dân, là biết tự trọng trong tự lực tự cường. Còn đây, việc nặng ông chê, việc nhẹ lại đúng nghề ông cũng chê nốt thì thú thật tôi không hiểu được ông nữa. Cái tôi hay cái anh hay cái gì cũng vậy, nghệ sĩ hay thường dân cũng như nhau thôi… Vấn đề là nếu đủ tay đủ chân mà không chịu làm việc để ngồi tiếp tục hưởng trợ cấp thì không đúng. Tiền trợ cấp chẳng phải trên giời rơi xuống, mà là từ đồng thuế của những người chịu khó làm việc gom lại…’

Không ngờ mấy câu triết lý vụn của người họa sĩ về nghệ thuật và nghệ nhân lại chọc tức Mai Liên đến như vậy. Người đàn ông cúi mặt chịu đựng cơn thịnh nộ như nhẫn nhục để mong rồi nó cũng tự qua đi. Bất ngờ, Mai Liên đổi giọng, dịu dàng hỏi:

‘Bà nhà làm gì?’

Người đàn ông trả lời:

‘Nhà tôi làm hãng điện tử, tối về may vá thêm. Nhưng đã thưa với bà, tuy ở chung một căn hộ nhưng chúng tôi đã ly dị…’

Như mèo vờn chuột, Mai Liên sẵng giọng trở lại:

‘Sao lại ly dị bà Tú Xương? Ly dị hành chánh phải không? À, tôi muốn nói ly dị để tiện việc hành chánh, để ông đủ lý do hưởng trợ cấp. ’

Bấy giờ người đàn ông ngắt lời Mai Liên:

‘Không phải’. Giọng ông ta như hét lên vì uất ức, ‘Bà không nên vu khống tôi gian lận quỹ an sinh…’

Cuộc cãi cọ bắt đầu, nhanh chóng leo thang xem xém đến chỗ xô xát nếu nhân viên trật tự không bước vào kịp. Thân chủ về rồi, Mai Liên ngồi viết biên bản. Viết xong, Liên thản nhiên bảo tôi:

‘Hắn ta chắc sẽ đi kiện. Nhưng chị đừng lo cho em. Em vẫn được tiếng là ân cần với thân chủ, không ai tin hắn đâu…’

Rồi chặc lưỡi, Mai Liên nói tiếp:

‘Thứ đàn ông này làm như chỉ vì họ đã có lần nặn được pho tượng đẹp, viết được cuốn truyện đọc được, vẽ được bức tranh lạ, là cuộc đời mắc nợ họ đủ mọi thứ. Thứ đàn ông này, từ sáng đến khuya ngồi than thân trách phận, mặc cho vợ may thuê ngày mười lăm mười sáu tiếng cho các hãng thời trang với đồng lương bóc lột… Ở văn phòng mình mà họ còn như vậy, tưởng tượng ở nhà với vợ con họ còn khó chịu đến đâu. Em thương những người đàn bà vô phúc phải làm vợ họ. ’

Bây giờ nghĩ lại sự việc ban sáng tại sở, tôi tò mò nghệ nhân nào trong quá khứ đã tạo cho Mai Liên chừng ấy ác cảm. Thật là uổng, chỉ vì một kinh nghiệm không may lại đi khước từ liên hệ với cả một lớp người mà mục đích bình sinh là làm cho cuộc sống đẹp hơn. Tôi nghĩ trong tương lai, nếu Công và tôi có cơ duyên được thân với ông Hùng, tôi sẽ nhờ ông gỡ cho Mai Liên cái thành kiến sai lầm của cô bé.

*  *  *

Ngoài xa-lông, ông Hùng đưa tấm ảnh thứ hai cho mọi người xem. Ông nói:

‘Giải nhất là tấm này. Cũng như giải nhì, tấm ảnh thành công ở chỗ đã ghi được chân dung người mẫu lại còn nói lên được liên hệ giữa người chụp và người được chụp… Nó đẹp hơn giải nhì vì tả được tình yêu đã nảy nở toàn vẹn…’

Một phút yên lặng như cho mọi người kịp ngắm, ông Hùng nói tiếp:

‘Gương mặt người đàn bà trẻ như bông hoa đến độ, thiếu một chút thì mới hàm tiếu, thừa một chút thì thành mãn khai. Ta chỉ được thấy gương mặt, nhưng nét thư giãn hoàn toàn như mái tóc buông lơi lòa xòa trên gối trắng cho ta biết nàng đang nằm khỏa thân… Tình yêu ở đây đã đón nhận tục lụy, nhưng tục lụy đã thăng hoa. Hạnh phúc chứa chan niềm hoan lạc của đón nhận mà cũng của ban phát. Thân mật đến tột cùng, nhưng suồng sã thì không…

‘Và cái tấm thân đàn bà dù không xuất hiện trong bức ảnh, dù ta chỉ thấy bằng liên tưởng, thật ra vô vàn mỹ miều. Nó đã thăng hoa lên quá đôi cánh tay tròn, cặp đùi thon, cái lưng ong thắt đáy, hay làn da thịt trắng ngần mỡ đông… Tất cả đã trở thành món quà trang trọng mà khuôn mặt rạng rỡ tình yêu này đem dâng tặng tình lang…

‘Cũng như tấm ảnh trước, tất nhiên đây không phải là tấm ảnh chụp thuê. Nó phải là tấm ảnh của chồng chụp vợ, trong tình vợ chồng hoàn toàn thành công’.

Có người chơi chữ:

‘Thế còn những tấm ảnh chụp trong một tình yêu vợ chồng hoàn toàn thất bại?’

Tôi khó chịu vì sự cắt ngang, hy vọng ông Hùng sẽ cười xòa cho xong chuyện và không dành cho người hỏi vô duyên một câu trả lời nghiêm túc. Nhưng không, ông thấp giọng xuống một cung, chậm rãi:

‘Tôi không nghĩ những cặp vợ chồng bất hòa thích chụp ảnh cho nhau. Nhưng nếu có chụp thì vẫn định luật cũ áp dụng, áp dụng theo âm bản’.

Rồi ông nói tiếp, như thú nhận:

‘Thật ra tôi cũng có thấy những tấm ảnh như vậy. Chưa bao giờ giá lạnh có thể đạt đến được mức ấy trên mặt người đàn bà khi tình yêu đã chết… Đó là những chân dung phụ nữ thờ ơ đến chán chường, hay mất kiên nhẫn đến cau có, hay u uẩn đến lạnh xương sống. Ấy là chưa kể đến nét miệt thị khinh khi, khi cái oai, cái nam tính, cái khả năng kiếm sống cho gia đình của người chồng đã thành chuyện quá khứ… Chỉ người chồng cầm máy ảnh mới phát hiện được những nét tiêu cực đến thế trên mặt người đàn bà’.

Ông Hùng đã ngưng mà lời ông còn văng vẳng bên tai tôi. Tôi chợt nghĩ đến những tấm ảnh của chính tôi. Tôi chưa bao giờ bằng lòng với những tấm ảnh chân dung của mình… Tôi nghĩ mắt tôi to và trong, mũi tôi thẳng, và da tôi mịn, và khuôn mặt tôi trái soan… Tôi không nghĩ dung nhan tôi nhạt nhẽo, nhưng trong ảnh, sao bao giờ tôi cũng có chút gì sượng sùng, thiếu hồn nhiên, thiếu tự tín. Rồi tôi lại chợt nhớ là tất cả những tấm ảnh tôi còn giữ đều là do nhà tôi chụp, và tôi giật mình. Phải chăng sự sượng sùng này phản ánh liên hệ vợ chồng của tôi với Công, hay đúng hơn phản ánh cách Công đối xử với tôi, như ông Hùng vừa nói.

Tôi chột dạ… Chồng tôi đối đãi tôi như thế nào nhỉ. Tôi vội vã trả lời cho câu hỏi của chính mình, tự nhủ liên hệ vợ chồng tôi hoàn toàn tốt lành. Công cao ráo, gương mặt trí thức, có công việc tốt, không cờ bạc rượu chè, không lẳng lơ trắc nết. Anh không bần tiện mà cũng không xa hoa. Anh biết lo cho con cái cho gia đình. Anh là một người đàn ông nghiêm túc. Tôi giật mình thấy tôi đang tự trấn an, và tôi cần sự trấn an này.

Rồi tôi lại nghĩ Công quá nghiêm túc. Công đặt tiêu chuẩn cao cho bản thân, cho người thân, và ít khi tôi thấy anh hoàn toàn vừa ý. Tôi tìm ra chân lý: gương mặt tôi thật ra không sượng sùng hay xấu xí. Nó chỉ không thư giãn, tựa hồ như tôi không bao giờ yên chí với Công, bao giờ cũng nơm nớp lo sợ anh thấy mình có sơ sót gì…

Tôi chợt nhớ tôi cũng có chụp ảnh ở sở trong những buổi liên hoan cuối năm với bạn và xếp. Tuy không mang về cất trong album gia đình, nhưng tôi khẳng định là tôi không có gương mặt bất an trong những tấm ảnh ấy. Tôi biết ngoài gia đình, sự hiện diện của tôi đem lại an vui thoải mái cho người xung quanh. Phải chăng chỉ khi đối diện với chồng, tôi mới có cái mặt hồi hộp lo âu gần như vất vả của những tấm ảnh Công chụp cho tôi…

Tôi xua đuổi ý nghĩ không vui, tự nhủ câu chuyện trà dư tửu hậu chẳng đâu vào đâu của một người đàn ông không quen, tôi lại đem vận vào mình. Nhưng dù sao tôi cũng thấy ông Hùng là người đàn ông có phẩm chất, có đầu óc. Tôi nghĩ một khi nhà cửa ổn định xong, đồ đạc đâu vào đấy, nhà tôi và tôi sẽ mời đám bạn mới về nhà một bữa. Tất nhiên là sẽ mời ông Hùng. Ông ta không những có nội dung mà còn lịch lãm có duyên. Một người như ông sẽ đem lại ý nhị cho những buổi họp bạn. Tôi quay sang Mai Liên, định nhắc lại câu hỏi về lai lịch ông Hùng. Mai Liên không bắt mắt tôi, vẫn cặm cụi gọt xoài, thái độ cô nàng xem ra còn căng hơn lúc trước.

Ngoài xa-lông câu chuyện vẫn xoay quanh đề tài nhiếp ảnh. Một người đàn ông đề nghị:

‘Bữa nào anh Hùng cho xem những tấm ảnh mới chụp năm nay của anh đi. Em chưa được xem lại ảnh của anh, trừ mấy bức trúng giải trước 75 mà người ta cứ in đi in lại…’

Giọng anh ta nghe khoảng trung niên, lễ phép lịch sự, phản ánh sự thán phục lâu ngày dành cho nhà nhiếp ảnh nổi tiếng.

‘Năm nay, tôi không có ảnh mới…’

‘Vậy thì ảnh năm ngoái vậy. ’

‘Năm ngoái cũng không có… Tôi không chụp gần ba năm nay rồi…’

‘Tại sao? Anh không chụp ảnh nữa thì uổng lắm…’

Tôi không nghe ông Hùng trả lời, chỉ nghe người khách nài nỉ:

‘Tại sao hở anh? Anh có biết quần chúng ngưỡng mộ anh đến thế nào không? Anh tha lỗi sự đường đột, cho em thú nhận một chuyện. Thế hệ đàn em như em mê ảnh anh chụp lắm. Bản thân em hồi còn sinh viên văn khoa tất nhiên là không có tiền mua nguyên bản, đã nhịn xi-nê cả tháng để mua cuốn catalogue chụp lại tác phẩm của anh.

‘Mà không cứ thế hệ em, con em nó cũng mê ảnh anh chụp. Gái út em, cái Lan ấy, tấm ‘Nắng Chiều Trên Bãi Sa Huỳnh’ chiếm một chỗ trang trọng trong phòng riêng của nó… Anh ơi, anh sáng tác nữa đi anh’.

Ông Hùng miễn cưỡng trả lời:

‘Cảm ơn cậu. Nhưng mà chuyện này dài dòng lắm…’

Rồi như thấy câu trả lời ngắn gọn phụ lòng kẻ tri âm, ông Hùng tâm sự:

‘Thôi được, chuyện nó là như thế này. Lý do cụ thể nhất là sang đây, ảnh tôi không bán được. Không có khách mộ điệu ở cái xứ không đồng văn hóa này. Tấm ảnh treo trong phòng cháu, người chủ trương in lại không trả cho tôi một xu tác quyền, không phải vì tham, mà vì chính anh ta lỗ vốn trong thương vụ này…

‘Cháu Lan là trường hợp hiếm có. Có lẽ cháu bị ảnh hưởng của cậu. Cậu quý tôi, và cái quý của cậu lây sang cháu… Mà có lẽ cậu quý bãi Sa Huỳnh, và đã tả bãi Sa Huỳnh cho cháu, nên cháu nhập tâm, và ‘Nắng Chiều Trên Bãi Sa Huỳnh’ tìm được đồng vọng…

‘Cậu có thể hỏi vặn tôi, là thiếu gì bãi biển khác cũng đẹp như thế, thiếu gì cảnh thiên nhiên hùng vĩ khác ở Mỹ Quốc này, sao tôi không chụp?

‘Đúng, chỉ riêng bang Cali này, cảnh đẹp đếm không hết. Chỉ từ đây lên bắc Cali thôi, bao nhiêu bãi biển đẹp, từ Laguna cho đến Big Sur, cho đến Carmel, đến Monterey. Hồi mới sang tôi có chụp những cảnh đó, nhưng bán không được… Mới đầu tôi than thân trách phận, cho là người ta kỳ thị. Nhưng bây giờ nghĩ lại, Mỹ nó không mua cũng phải. Cậu biết không, bãi biển nào tôi chụp, xem ra lại cũng giống như bãi Sa Huỳnh của thời tôi được huy chương vàng. Thậm chí sa mạc tôi chụp cũng giống Bãi Sa Huỳnh nữa. Ngắm Big Sur, ngắm Laguna, Mỹ mong đợi cái Big Sur cái Laguna của nó, và nó không mong thấy bãi Sa Huỳnh của tôi trong một khung cảnh hoàn toàn lạc điệu…’

Tiếng mấy bà chạo chuyện trong bếp vọng ra làm tôi bực mình. Bây giờ thì họ ồn quá, và tôi không nghe được đoạn sau của ông Hùng. Tôi càu nhàu trong đầu, tại sao câu chuyện của phụ nữ Việt Nam tại hải ngoại lại cứ phải quanh quẩn trong thế giới của thị phi hay chủi cùn rế rách? Ở đây chỉ có Mai Liên là hợp với tôi. Tôi quay sang bạn nói:

‘Ông nhiếp ảnh gia ngoài kia thật là có tâm hồn, Mai Liên nhỉ. Mà có tài và nhũn nhặn nữa. Nhưng nếu mình không lầm thì những nghệ sĩ thành công nhất bao giờ cũng nghiêm khắc với bản thân’.

Mai Liên không bắt chuyện, chỉ vỏn vẹn nói:

‘Gọt xoài đi bà, cứ ngồi đấy mà nói vớ vẩn’.

Câu trả lời sẵng giọng làm tôi ngẩng lên nhìn bạn. Mặt Mai Liên đanh lại, có thể gọi là dữ dằn. Tôi nghĩ cô nàng lại nhớ đến chuyện bực mình sáng ngày ở sở, và tôi tức cười. Mai Liên không biết là Mai Liên đẹp bao nhiêu nếu đừng nhăn nhó. Mà nhăn nhó vì chuyện không đâu. Tôi tinh nghịch nghĩ giá có sẵn máy ảnh tôi sẽ chụp Mai Liên một loạt nhiều tấm, bây giờ cũng như sáng nay, rồi đưa cho ông Hùng coi. Ông sẽ lầm tác giả xấp ảnh là một người chồng bất hạnh, mà sự kiến diện với vợ chỉ tạo ra đủ mọi nét xấu trên dung nhan bình thường xinh đẹp của vợ… Nào thờ ơ đến chán chường, nào mất kiên nhẫn đến cau có, nào u uẩn đến lạnh xương sống… Ấy là chưa kể đến nét miệt thị khinh khi…

Ông Hùng ơi, ông lầm rồi. Qua Mai Liên, tôi sẽ chứng minh rằng ông sai. Cô bé người mẫu này của tôi trong lúc bực mình, dung nhan có thể có tất cả những cái xấu ông kể, nhưng thật ra vẫn là một người đàn bà đẹp, tốt, và đầy đủ hạnh phúc gia đình. Tôi chưa được gặp, nhưng ở sở có người đồn với tôi là chồng Mai Liên tài hoa và bảnh trai lắm…

Nhưng mặc Mai Liên, chướng tính như vậy thì phải chịu lấy một mình thôi. Ngày mai, sau một đêm ngủ ngon, Mai Liên sẽ xinh đẹp như bình thường. Mọi việc sẽ qua đi, kể cả chuyện Mai Liên sẽ bị xếp rầy nhẹ vì sự việc sáng ngày. Còn lúc này tốt nhất là tôi cứ mặc Mai Liên với nỗi bực mình vô lý của cô nàng. Tôi phải nghe cho hết câu chuyện nghệ thuật của nhà nhiếp ảnh tài hoa.

Ông Hùng đã chuyển sang đề tài người nghệ sĩ bị cách ly với môi trường bẩm sinh của mình. Ông nói, nghệ sĩ sanh ra là để làm nghệ thuật. Nhưng khúc quanh lớn nhất trong đời người nghệ sĩ là lúc lực bất tòng tâm… Là lúc nhìn vào sự vật, nhìn vào đối tượng, người nghệ sĩ tuy khám phá được một cái nhìn mới, cơ sở cho một nghệ thuật mới để đạt tới những chân trời mới của mỹ học… nhưng anh ta đã mất tự tin rằng dù có cố gắng đến đâu cũng không thực hiện được những tác phẩm anh ta đã thấy rất rõ ràng trong tim trong óc, thấy rõ từng đường nét cho đến cả chữ ký của mình ở dưới tác phẩm… Ông nói tiếp:

‘Bây giờ, tất nhiên là tôi có thể tạo lại dễ dàng những tác phẩm cùng trình độ mỹ học như ‘Nắng Chiều Trên Bãi Sa Huỳnh’. Nhưng nếu làm vậy thì tôi không phải là tôi nữa, mà là cái tôi của thời gian chụp tấm ảnh đó. Tất nhiên là đề tài có thể chọn khác đi để sự giống nhau không lộ liễu, nhưng cái tôi của tác phẩm sẽ dứt khoát không phải là cái tôi bây giờ. Người thưởng lãm tinh ý sẽ thấy ngay sự giả mạo, là tôi sáng tác với cái tôi không phải là tôi… Còn nữa, nếu tôi bằng lòng với cái tôi hồi ấy thì hệ luận thê thảm là cả cuộc sống mấy chục năm nay từ ngày ‘Bãi Sa Huỳnh…’ cho đến bây giờ kể như là chưa bao giờ xảy ra. Và tôi đã không sống suốt bấy lâu, đi qua cuộc đời như một thây ma biết đi…’

Tôi thấy lý thú quá. Mai Liên dù khó tính đến đâu cũng phải thấm những ý nghĩ độc đáo thâm trầm của ông Hùng. Tôi ngẩng lên quan sát thái độ của bạn, trong khi cái giọng đàn ông trầm và ấm từ ngoài xa-lông vọng vào như rót vào tai tôi:

‘Sự thật là nếu có về lại bãi Sa Huỳnh bây giờ, tôi sẽ thấy một bãi Sa Huỳnh khác, một bãi Sa Huỳnh đã theo sự trưởng thành cảm quan cũng như nội tâm của tôi mà vạn phần đẹp hơn… Nhưng bãi Sa Huỳnh ấy, tôi chưa tìm được một ống kính, một mắt lọc, một thứ giấy in, một loại phim đúng hạt, một góc cạnh, hay trung thực hơn, một nghệ thuật đủ cao độ để chụp… Tôi đang ở một khúc quanh hãi hùng nhất của người nghệ sĩ…’

‘Thối như c.’, Mai Liên bất ngờ lẩm nhẩm. Tôi giật mình, rồi bực mình với bạn. Mặt Liên bây giờ rất khó thương, xấu xí và lạnh như lưỡi dao sắc đang cắt sâu vào thịt quả xoài. Mai Liên quá đáng, cãi nhau với thân chủ đã là bậy, chuyện đã qua rồi mà còn để tâm và hung hãn như vậy thì còn con nít nữa.

Lại vô phép. ’Thối như c.’, tôi không ngờ một người đàn bà ăn học lịch sự như Mai Liên lại ăn nói thô tục và rẻ tiền đến thế. Nhất định ngày mai khi ăn trưa, tôi phải chỉnh con bé mới được.

Tôi quay lại nghe đám đàn ông trầm trồ tán thưởng câu chuyện sâu sắc của ông Hùng. Qua những lời họ bàn, tôi nghĩ họ cũng như tôi không tin là ông Hùng thực sự tự phê bình như vậy, mà chỉ dụng tâm nhũn nhặn giả thử rằng mình thất bại để khai triển những cảm nghĩ sâu sắc về đời sống, về đề tài lớn là cái đau của người nghệ sĩ di tản trăn trở với đời sống không hội nhập.

*  *  *

Vậy mà tôi nghe thấm thía cái đau của người nghệ sĩ thất bại ông kể. Tôi nhớ đến thằng Thành, con trai đầu của tôi. Hồi 75 khi chúng tôi sang đây, nó mới 9 tuổi. Nó là đứa con ngoan, học hành chăm chỉ, vâng lời bố mẹ. Nuôi nó chỉ có một vấn đề. Là nó thờ ơ với mọi chuyện. Nó học chăm, học giỏi, được phần thưởng mỗi năm, nhưng tất cả chẳng qua là để cho cha mẹ vừa lòng. Bản thân nó, nó chẳng quan tâm đến những thành tích học đường. Chỉ có nhạc là nó thích. Có lúc tôi hối hận là sinh nhật thứ sáu của con, tôi đã cho nó cây vĩ cầm và đã ghi tên cho nó học nhạc…

Tôi nhớ có hôm đang đi chơi với bố mẹ bên bờ suối Trị An, nó thẫn thờ như người mất hồn. Chồng tôi hỏi chuyện gì, nó bảo nó đang nghe nhạc. Công ngạc nhiên:

‘Nhạc gì, làm gì có nhạc hả con?’

Nó nói:

‘Nhạc mấy con ve sầu, nhạc suối, nhạc gió, nhạc con chuồn chuồn bay không có tiếng động trên mặt nước, bố ạ… Con thích nhất là nhạc của mấy bông hoa tim tím trôi trên suối kia kìa…Hoa ấy là hoa gì hả bố?’

Con tôi bấy giờ chưa biết gì về nhạc lý, lại chưa trưởng thành để phát biểu rành mạch những điều trừu tượng, và tôi nghĩ chính lúc ấy nó đã bắt được một mặc khải gì lớn lắm…

‘Bèo lộc bình đấy mà, thứ này băm ra cho lợn ăn tốt lắm’.

Chồng tôi trả lời cộc lốc. Trong mắt anh, tôi thấy nỗi bất an. Chồng tôi bao giờ cũng để lộ một nỗi bất an khó hiểu khi nghe ai nói về những cái đẹp nhân văn hay nghệ thuật mà anh không liên hệ được.

Về lại Sài Gòn, những cơn thẫn thờ của con tôi thường xuyên hơn. Cả những khi không có suối, không có gió, không có ve sầu, mà ngay giữa bữa ăn gia đình, có lúc nó cũng thẫn thờ như đang lắng nghe một bản nhạc mà cả nhà không ai nghe thấy… Công lo, anh rủ nó chơi tennis, hy vọng thể thao sẽ đánh lạc hướng sự ham mê nhạc nơi con. Nhưng Công thất bại.

Sang đây, Công muốn hướng nó vào khoa học, nhất là y khoa giống anh, nhưng nó cương quyết chống lại. Công dọa sẽ cắt trợ cấp. Thành cũng bướng như bố, nhất định học nhạc bằng cách vay tiền học bổng của chính phủ và bán Hamburger. Ba tháng sau, Công nhượng bộ. Nhưng chồng tôi trợ cấp con với điều kiện. Là thằng Thành phải thành công.

Cái điều kiện bố đặt cho con không có gì là ràng buộc về thực chất, nhưng nó tạo cho thằng Thành một gánh nặng tâm lý. Công không bao giờ nghĩ rằng chính cái gánh nặng này đã nghiền nát đứa con trai độc nhất của chúng tôi. Biết bao lần, Thành về tỉnh nhà, giờ ăn trưa lén vào sở tâm sự với mẹ, ban đầu về cái mất tự tin tạm thời, về sau về cái mất tự tin mãn tính của nó. Và tôi đau chung với con cái đau của con.

Cái đau ấy bây giờ vẫn gậm nhấm tôi, mỗi khi tôi nghĩ đến sự thất bại cuối cùng của nó… Có lúc tôi mong được như chồng tôi, yên ổn với niềm tin là bất hạnh của con hoàn toàn do những lỗi lầm của nó. Công không nói ra, nhưng tôi biết anh nghĩ gì. Cá không ăn muối cá ươn, không có tài mà có tham vọng, câu chuyện chỉ giản dị như vậy. Bao nhiêu nước đã chảy qua cầu, nhưng chuyện thằng Thành là vết thương lớn không bao giờ lành hẳn giữa hai vợ chồng tôi.

Ngoài xa-lông, người khách mộ điệu lại hỏi ông Hùng:

‘Sao anh không lấy chị làm người mẫu. Về người phụ nữ Việt Nam, nhất là về một phụ nữ đặc biệt như chị, nghệ thuật nào khai thác cho hết?’

Đề tài đột ngột, cả đến Mai Liên cũng phải chú ý nghe. Tôi không nghe ông Hùng trả lời, chỉ nghe có tiếng lon bia từ mặt kính bàn được nhấc lên. Lát sau, tôi lại nghe tiếng lon bia được đặt xuống lại. Rồi ông Hùng nói như cho có nói:

‘Kể như chuyện họa sĩ vẽ vợ, phải không?’

Ông Hùng né không trả lời thẳng câu hỏi. Tôi không trách ông, đời tư của mình không phải là chuyện dễ nói. Nhưng ngoài xa-lông người đối thoại của ông không chịu bỏ cuộc:

‘Em nói thật đấy. Em phục tài anh. Nhưng em vẫn phục chị là một người đàn bà thành công và đa diện. Em nghĩ ảnh anh chụp chị chắc thành những kiệt tác. Áp dụng những điều anh vừa giảng cho em về chân dung đàn bà, em tưởng tượng những nét anh bắt được nơi chị chắc phải kỳ diệu vô vàn…’

Ông Hùng cười lớn, cái cười không hẳn vui vẻ nhưng lịch duyệt, của người biết cách duyên dáng khi cần phải lảng tránh chuyện riêng tư. Nhưng bất ngờ ông đổi ý. Ông bắt đầu, chậm rãi, như nửa đùa nửa thật:

‘Cậu chắc không nào? Cậu nghĩ chị phục tài anh như vậy sao? Cậu không sợ chuyện bụt chùa nhà không thiêng à?

‘Nguy hiểm nhất là cậu có thể sẽ thất vọng, vì những nét tâm lý anh bắt được có thể lại là… xem nào… những nét tiêu cực của một tấm ảnh chồng chụp vợ không thành công… Biết đâu cậu sẽ thấy…’

Ông Hùng chưa hết câu thì mọi người đã cười tán thưởng. Mà tán thưởng là phải, tôi nghĩ. Những người nổi danh nơi cố quốc sang đây, mấy ai có thể hồn nhiên và dễ thương như vậy khi ưu thế cũ không còn. Chỉ có người tự tại mới dám bông đùa về bản thân như vậy.

Tôi bỗng tò mò nghĩ trong đám mấy bà đang lao xao trong bếp, ai là phu nhân của người đàn ông này. Tất nhiên phải là một người đàn bà đặc biệt và may mắn. Liên hệ vợ chồng của bà chắc phải đẹp lắm. Đàn ông ít người trân trọng đàn bà, trân trọng đời sống, trân trọng tình yêu như ông Hùng. Tôi nghĩ ông hiểu được rằng tấm thân thể của người nữ chúng tôi chỉ đạt được tất cả cái mỹ miều của nó nếu được gắn liền với một dung nhan rạng rỡ hạnh phúc và hoan lạc. Và tôi nghĩ ông biết cách đem lại hoan lạc ấy, rạng rỡ ấy cho người đàn bà ông yêu…

Hình ảnh quá đẹp làm tôi lâng lâng. Không, tôi xúc động còn hơn thế nữa, xúc động đến xao xuyến ruột gan. Tôi bỗng tha thiết muốn làm quen với người đàn bà đã được chừng ấy ơn sủng của cuộc sống. Không đừng được, tôi ghé sát tai Mai Liên, hỏi khẽ:

‘Bà Hùng là bà nào hở Mai Liên?’

Mai Liên tách xa khỏi tôi và nhìn tôi ngơ ngác. Trên mặt Mai Liên, tái xuất hiện rất nhanh những nét đanh ác mà tôi thấy sáng ngày khi Mai Liên tiếp người thân chủ khó tính. Tôi không hiểu phản ứng của bạn. Tôi lập lại câu hỏi:

‘Ông Hùng là chồng của ai vậy hả Mai Liên?’

Mặt Mai Liên bây giờ xấu và cứng như bức tranh ác phụ, xấu và cứng đến nỗi tôi phải quay đi. Vừa lúc ấy, tiếng ông Hùng từ xa-lông vang lại, lời ông vô tình mà như đang tả cái dung nhan khó thương một cách kỳ quặc của Mai Liên tôi đang chứng kiến:

‘Đúng, biết đâu cậu sẽ thất vọng. Biết đâu cậu sẽ thấy nét chịu đựng, nét chán chường, nét cay đắng, thậm chí cả nét miệt thị khinh khi nữa…’

Mai Liên hét lên thất thanh làm tôi giật mình. Tiếng kêu tuy có kìm hãm nhưng rõ ràng biểu lộ đau đớn. Miếng xoài mới cắt lăn lóc trên mặt bàn, mặt xoài vàng mịn như lụa hoen đỏ vệt máu tươi. Mai Liên ôm ngón tay vừa đứt lên miệng mút. Mặt người đàn bà không còn khó thương nữa, mà trở thành chân dung của đớn đau. Không, đúng ra dung nhan của Mai Liên là hiện thân của nỗi niềm khốn khổ đã mãn tính cất giấu bấy lâu, giờ đây mới hiện nguyên hình. Toàn thân run rẩy, đôi mắt hốt hoảng nhìn tôi qua làn nước mắt, Mai Liên vừa chậm rãi lắc đầu… Cô lý nhí nói, ‘Không, không phải chồng em…’

Biến cố nhỏ trong kíp gọt xoài của tôi làm mọi người quay lại. Lần đầu tiên tôi thấy mặt ông Hùng. Một vừng trán rộng thanh thoát như trán tượng Hy Lạp, một cặp lông mày hình lưỡi mác, và đôi mắt…Chao ôi, đôi mắt nghệ sĩ, hiền lành mà thông minh, sắc sảo mà đằm thắm, vừa phản chiếu lại những cảnh đẹp vô vàn từ ngoại giới mà ông đã thấy đã chụp, vừa mở cửa phô bày thế giới nội tâm của một tâm hồn nhậy cảm đã từng đau những cái đau lớn, cũng như đã từng hưởng những niềm hoan lạc bao la.

Ông Hùng đứng lên, cao lớn thanh lịch như ông hoàng của truyện cổ tích. Ông bước những bước dài lại phía chúng tôi. Ông tới sát bên Mai Liên. Một tay đỡ cánh tay có ngón vừa đứt, ông đặt nhẹ bàn tay kia lên lưng Mai Liên, âu yếm nói:

‘Miêng, Miêng ơi… Đau không em?’

Mai Liên cho đến bây giờ thẫn thờ như người mộng du, giãy nảy như bị điện giật khi bàn tay ông Hùng chạm tới nàng. Xô ông sang bên, Mai Liên hét lớn:

‘Có buông người ta ra không?’

Rồi toàn thân nàng co giựt trong cơn kinh phong cấp tính. Mọi người xúm lại giúp tôi chuyển Mai Liên lên sofa bên phòng khách, trong khi chủ nhà lanh lẹn mang hộp đồ nghề ra bắt mạch rồi chích thuốc cho nàng. Mấy giây sau, Mai Liên thôi giựt, nằm thiêm thiếp như người ngủ.

Tôi đỡ chiếc mền mỏng từ tay bà chủ nhà đắp cho Mai Liên. Quay lại tôi thấy ông Hùng mà suýt nữa không nhận ra ông. Ông đứng thẫn thờ, vô dụng, hai tay thừa thãi buông xuôi bên hông. Ông như thấp đi, lùn đi so với lúc ông vừa đứng dậy. Vừng trán ông bây giờ đầy vết nhăn, và tôi không ngờ trán đàn ông lại có thể nặng nề u uẩn đến thế. Đôi mắt ông không điều tiết và đầy phiền não, niềm vui và sự sống như đi vắng đã lâu… Tôi tự giới thiệu và đưa tay ra cho ông bắt:

‘Tôi là bạn cùng sở với Mai Liên’.

Như nhờ thói quen lâu đời, ông lịch thiệp nắm tay tôi. Bàn tay ông dài và những ngón tay ông ám vàng nhựa thuốc. Ông vụng về nói:

‘Miêng có kể… Tôi muốn nói Mai Liên có kể bà từ Hawaii mới đổi qua. Mai Liên cũng kể là bà quý em lắm’.

Lát sau xe hồng thập tự tới, và nhân viên cứu thương mang băng ca vào chuyển Mai Liên ra xe. Trước khi theo vợ lên nhà thương, ông Hùng từ giã tôi:

‘Bà yên chí, nhà tôi sẽ bình phục…Chứng kinh phong là vậy, hễ có gì bực mình là bệnh dễ phát hiện…May là đau như thập tử nhất sinh đấy, rồi lại bình thường đấy…’

Xe hồng thập tự đã khuất dạng, các bà bắt đầu chạo chuyện trở lại. Một bà nói:

‘Tội nghiệp Mai Liên, nó làm gì có máu kinh phong. Chẳng qua uất quá mà thành bệnh’.

Bà khác kết án ông Hùng rành mạch hơn:

‘Mai Liên nó khổ vì chồng. Sang từ 75 mà không trụ một việc gì. Lúc nào cũng mơ tưởng hão huyền. Lúc nào cũng phim với ảnh. Lại thuốc sái’.

Tôi giật mình:

‘Xì-ke?’

‘Không, thuốc lá ba con năm. Nhưng ngày ba bao, hại kém gì xì-ke?’

‘Ông Hùng bây giờ làm gì?’

‘Tôi cũng không biết rõ. Việc nghệ thuật, việc cộng đồng thì nhiều, nhưng việc có lương có tiền ổn định thì không… Tháng trước thấy quảng cáo nhận chụp ảnh đám cưới, không biết bây giờ còn chụp nữa không. Ông này chẳng có việc gì là bền…’

Rồi chặc lưỡi bà ta nói tiếp:

‘Đã không giúp ích được gì, lại khó tính…Liên nó bảo, có khi ổng cả tuần lủi vào phòng riêng, ủ rũ như con gà cúm, cậy răng cũng không nói một tiếng với vợ…’

‘?’

‘Bà mới dọn về đây nên không biết. Hôm nay ba hoa như vậy là rượu nói đấy…’.

*  *  *

Bữa tiệc liên hoan chậm mất gần tiếng vì cơn bệnh cấp kỳ của Mai Liên. Khi ngồi vào bàn, ai xem ta cũng đói, và người ta không còn bàn về vợ chồng ông Hùng nữa. Rượu ngon, đồ ăn ngon, câu chuyện nở như pháo rang. Chồng tôi ngồi bên tôi vui vẻ ăn uống như thường lệ.

Nhưng tôi ăn cho lấy lệ, miếng cơm nghe bã trong miệng như rơm như rạ. Tôi nghĩ đến bệnh tình của Mai Liên. Chứng kinh phong chắc có thật, nhưng sự khinh rẻ ruồng rẫy chồng trước khi cơn kinh phong xảy ra cũng thật không kém.

Tôi nhớ lại gương mặt của ông Hùng sau khi bị Mai Liên hắt hủi. Và tôi chợt nhớ trong câu chuyện nghe trộm tối nay từ đám đàn ông về dung nhan và liên hệ vợ chồng, không ai nói lên cái ảnh hưởng của sự dằn vặt đay nghiến thậm chí khinh khi của người đàn bà trên người đàn ông thất thế. Chắc không ai tưởng tượng nổi một người đàn bà như Mai Liên có thể tạo nên chừng ấy tàn phá trên gương mặt một người đàn ông tốt và tài hoa thế ấy. Cái u uẩn của vừng trán ấy, cái thê lương chết chóc của đôi mắt ấy, không phải một ngày mà có, mà Miêng của ông phải năm này qua năm khác nỗ lực mới tạo ra nổi…

Tôi nghĩ đến sự độc ác của hắt hủi, nhất là khi tới từ người thân yêu. Chồng tôi đã hắt hủi thằng Thành, không phải bằng những lời lẽ nặng nề, mà bằng thái độ, yên lặng khẳng định rằng con tôi mặc dầu đam mê mặc dầu thiết tha với âm nhạc, chỉ là một nhạc sĩ tầm thường. Và dưới mắt Công từ lâu, sự tầm thường ấy là chuyện chắc như đinh đóng cột.

Chỉ có Công và sở cảnh sát và hãng bảo hiểm là tin rằng cái chết của con tôi một đêm về sáng trên xa lộ New Jersey Turnpike là do tai nạn xe cộ thuần túy. Họ không biết tâm trạng con tôi, họ không thấy sắc diện nó ba tháng trước khi chết, khi nó chấp nhận là tài vĩ cầm của nó chỉ đủ kiếm cho nó một chân nhạc công hạng trung trong một dàn hòa tấu hạng trung tại một đô thị hạng trung bên miền Đông. Nó chấp nhận bản án ấy ba năm sau lễ tốt nghiệp trường nhạc vào một thứ bảy sau buổi tâm sự với bố trong một tiệm nước ngoài Laguna.

Bữa ăn đã dọn đến món tráng miệng. Tôi nhìn những lát xoài tôi đã gọt với Mai Liên, tất nhiên là thiếu miếng xoài dính máu đứt tay của bạn. Những miếng xoài trông bình thường và ngon lành, không còn dấu vết gì những tư lự của tôi khi tôi gọt chúng. Cũng không còn dấu vết gì của sự bực bội của Mai Liên khi nghe lỏm câu chuyện chồng kể với đám bạn đàn ông, sự bực bội mỗi lúc một tăng để sau cùng nổ tung thành cơn kinh phong cấp tính.

Tôi xót xa nghĩ, những câu chuyện duyên dáng và thâm trầm của ông Hùng đã chinh phục cô sinh viên năm nào trong một buổi triển lãm trưng bầy tác phẩm của huy chương vàng quốc gia, bây giờ vì thiếu khả năng gây lợi nhuận thực tế mà cũng vì bị nghe quá nhiều trong sự mòn mỏi vợ chồng, thâm trầm ấy duyên dáng ấy chỉ còn được đón nhận bằng chán chường, dày vò, và thậm chí cả khinh khi…

Tôi nhìn quanh đám thực khách. Mọi người, kể cả chồng tôi, hoàn toàn bình thường, ăn uống nói cười vui vẻ. Bệnh nhân đã được chở đi khuất mắt, xe hồng thập tự với đèn nháy với còi hụ chỉ còn là chuyện đã qua, miếng xoài dính máu đã nằm yên nơi đáy sọt rác…

Tôi cảm như lạc vào một thế giới khác, thế giới của những người bình thường, những người mà hệ thống cảm quan không bén nhậy đã che chở cho khỏi thương tổn vì những chuyện họ cho là phù phiếm. Thế giới này, con tôi và ông Hùng và một phần nào cả chính tôi nữa không có hộ chiếu để vào, nói chi đến hộ khẩu vững chắc để ở lại thoải mái…

Từ chối lát xoài bà chủ nhà tiếp cho, tôi ăn miếng bánh ngọt. Đậu xanh nhân bánh nghẹn nơi ngực làm tôi nhớ lại cảm giác nằng nặng khi tôi ôm đầu con tôi vào lòng trong nhà đòn một thị trấn nhỏ bên xa lộ New Jersey Turnpike, sau một chuyến bay ròng rã từ Hawaii về. Tôi nhớ đến khuôn mặt thông minh của con, cái thanh thoát thường lệ của nó mà sự phê bình không thành lời của Công có thể xóa đi dễ dàng để thay thế bằng ưu tư dằn vặt. Tôi tự an ủi là vẻ thanh thoát cuối cùng thấy hôm ở nhà đòn sẽ vĩnh viễn là của con tôi, và không phụ bạc nào, dù phụ bạc của tình phụ tử có thể cướp đi được.

Tôi liên tưởng đến vẻ thanh thoát của ông Hùng trước khi Mai Liên lên cơn kinh phong. Có lẽ bây giờ ông đang ngồi bên Mai Liên trong bệnh viện. Có lẽ ông đang cầm tay Mai Liên, Miêng của ông. Có lẽ ông đang vuốt ve lưng vợ. Tôi cầu mong Mai Liên còn thiếp đi trong cơn mê hậu kinh phong sẽ không hắt hủi đẩy tay ông ra.

Tôi nghĩ đến ông với ba bao thuốc lá một ngày, với những chai bia uống để quên sầu muộn… và tôi tự hỏi bao giờ ông sẽ khám phá ra một cách tự hủy hữu hiệu hơn, như cách của con trai tôi.

Lòng se thắt lại, tôi nghe ngực tôi nằng nặng như đầu con tôi còn đè nơi ấy. Không, đúng ra ngực tôi không nặng, mà thao thức như đói tình mẫu tử, như muốn ôm lại con tôi, như tôi đã ôm nó trong căn nhà đòn nơi thành phố xa lạ ấy… Nhưng tôi không thực với tôi. Thật ra không những tôi khao khát tình mẫu tử, mà tôi còn khao khát cảm thông, khao khát chia sẻ, khao khát được ban phát yêu thương…

Tôi lại nghĩ đến Hùng. Bất giác tôi nhìn trộm chồng tôi, người chồng tôi đã chung thủy suốt đời. Công vừa nhấp xong ngụm cà phê Ban Mê Thuột mà chủ nhà đã cầu kỳ gửi mua từ quốc nội, đang cười nói vui vẻ với vị thực khách đối diện. Anh vẫn sinh hoạt bình thường trong thế giới bình thường của anh… Còn tôi, tôi cảm thấy vô cùng cô đơn, và thâm sâu nơi đáy lòng, tôi nghe xót xa lẫn với ngậm ngùi. Và êm đềm lẫn với sợ hãi, tôi đón nhận sự bất lực của tôi với ý niệm tội lỗi.

Mai Kim Ngọc

August 16-1996.

*  *  *

Xem bài cùng tác giả: click vào đây
Xem bài trên trang Văn: click vào đây
Trở về trang chính: www.nuiansongtra.net