Chinese civil society: Beneath the glacier

Nguyễn Minh Phương dịch

The Economist

Apr 12th, 2014

Mặc dù bị siết chặt về chính trị, xã hội dân sự phong phú vẫn đang thành hình

Khi đối đầu với một liên minh mạnh mẽ gồn các chủ nhà máy và các lãnh đạo Đảng Cộng sản, ông Zeng Feiyang gây cảm tưởng yếu đuối. Ông Zeng năm nay 39 tuổi, làm việc ở một văn phòng không cửa sổ ở Panyu (Phiên Ngưng), vùng ven đô phía nam của Quảng Châu, Trung Quốc. Ông điều hành một tổ chức phi chính phủ (NGO) gọi là Trung tâm Dịch vụ lao động di cư Phiên Ngưng ở đó. Trong hơn một thập kỷ, tổ chức của ông đã đấu tranh chống lại những điều sai quấy để bảo vệ quyền lợi của người lao động trong các nhà máy ở tỉnh Quảng Đông. Vì những rắc rối đó, Zeng đã bị tống ra khỏi nhiều cơ sở khác nhau, bị cắt điện nước, và liên tục bị các quan chức địa phương và bọn côn đồ sách nhiễu. Rồi mùa thu năm ngoái ông đã nhận được một cuộc điện thoại từ một quan chức như vậy: “Người đó hỏi tôi có muốn đăng ký cho tổ chức NGO không”, ông nói: “Tôi quá bất ngờ”.

Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, Tập Cận Bình đã giám sát

một cuộc đàn áp sâu rộng đối với xã hội dân sự. Ảnh: Kevin Frayer/ Getty Images

Trong ba năm qua những nhà hoạt động ở các NGO chưa đăng ký khác cũng đã nhận được những cuộc gọi tương tự về vấn đề đăng ký nhạy cảm này, việc có vẻ chỉ như một đòi hỏi hành chính thông thường mà trong thực tế lại thể hiện cho sự thay đổi thực sự. Trung Quốc có hơn nửa triệu NGO đã đăng ký với nhà nước. Con số này cần kèm theo một cảnh báo, nhiều NGO chỉ là các tổ chức bán chính thức hay chỉ trá hình để vòi tiền của chính phủ. Trong các nhóm thực sự muốn tìm cách cải thiện những cái chung, gần như tất cả đều thực hiện các hoạt động không rắc rối về chính trị. Nhưng có lẽ có hơn 1,5 triệu NGO chưa đăng ký, và một vài tổ chức trong số này, như của Zeng, theo đuổi các hoạt động trong các lĩnh vực mà các quan chức thường thấy là đáng lo ngại.

Các NGO không đăng ký phát triển cả về số lượng lẫn ảnh hưởng. Các tổ chức này là một ví dụ đáng chú ý về các lực lượng xã hội từ bên dưới nổi lên trong hệ thống từ trên xuống ương bướng. Các tổ chức này có thể là một cách để Đảng Cộng sản lợi dụng nắm lấy sức mạnh và nguồn lực của xã hội dân sự Chúng cũng có thể là một phương tiện mà qua đó sức mạnh này thách thức quyền lực của Đàng. Và do đó địa vị của chúng có ý nghĩa lớn. Guo Hong, Học viện Khoa học Xã hội Tứ Xuyên ở Thành Đô, gọi việc tự do hóa của lật đăng ký tổ chức phi chính phủ là “việc hiện thực hóa một phần quyền tự do lập hội”. Cũng giống như tự do hóa kinh tế vào đầu những năm 1980 đã có hiệu quả thực tế sâu sắc, những động thái mới này có thể có mộ thiệu quả xã hội sâu sắc.

Chúng tôi, một số người

Các quy định mới chỉ áp dụng cho một số loại NGO, đặc biệt là những tổ chức cung cấp dịch vụ cho các nhóm người nghèo, người già và người tàn tật… Những tổ chức có dính dáng tới bất kỳ loại vận động chính trị nào vẫn tiếp tục bị nghi ngờ. Các tổ chức nhân quyền vẫn còn bị cấm, hầu hết các nhóm vận động cho các quyền tín ngưỡng, dân tộc, lao động cũng vậy. Tuy nhiên, kinh nghiệm của Zeng tại Quảng Châu cho thấy nhà chức trách đang tìm kiếm những cách thức mới để đối phó, ít nhất là với một số nhóm lao động mà các hoạt động của họ đã có lúc bị xem là có tính phá hoại.

Cho đến năm 2012, bất kỳ NGO nào muốn đăng ký và do đó được hợp pháp phải được một tổ chức chính thức đỡ đầu, thường là một cơ quan chính phủ làm việc trong lĩnh vực mà NGO đó quan tâm. Điều này đảm bảo sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ đối với tất cả các NGO, hoặc “tổ chức xã hội” như Đảng thích gọi như thế (trong tiếng Trung, “phi chính phủ” mang hơi hướng “chống chính phủ”). Các NGO nước ngoài có thể hoạt động ở Trung Quốc nhưng trong điều kiện nghiêm ngặt.

Đó là một chế độ cứng nhắc, nhưng nó thực sự biểu hiện cho một sự tự do hóa so với những gì diễn ra trước đó. Khi nắm quyền vào năm 1949 Đảng Cộng sản loại bỏ bất cứ thứ gì nằm trung gian giữa nhà nước và cá nhân, bao gồm nhà thờ, tổ chức công đoàn và hiệp hổi độc lập các loại – họ thậm chí đã cố gắng phá vỡ các mối liên hệ gia đình truyền thống. Nói cách khác, cái mà ở những nơi khác được biết đến như là xã hội dân sự đã bị đóng cửa hoàn toàn tại Trung Quốc, ít nhất là cho đến khi Mao Trạch Đông mất vào năm 1976. Những nhóm duy nhất được phép hoạt động là các đơn vị nhà nước mang dáng vẻ như những tổ chức ngoài nhà nước. Các nhóm này có dạng đúng như cái tên Orwell đưa ra, tổ chức phi chính phủ do chính phủ điều hành, GONGO (Government-operated non-gorvernment organisation). Ví dụ về một tổ chức như vậy là Quỹ phát triển Thanh niên Trung Quốc hoặc là Quỹ xóa đói giảm nghèo Trung Quốc.

Sau cuộc biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989, và vụ đàn áp đẫm máu kế đó, điều giao hẹn mà lãnh đạo Trung Quốc đưa ra cho đất nước này đã thay đổi: ngoài chính trị ra thì người dân có thể làm hầu như bất cứ điều gì khác mà họ mong muốn. Hầu hết các quyền nửa tự do mới này là về kinh tế, nhưng cũng mở rộng qua lĩnh vực xã hội.

Có các giới hạn rõ ràng. Sự sụp đổ của khối Xô Viết, mà các tổ chức công đoàn, nhà thờ và các nhóm khác ở Ba Lan, Tiệp Khắc và các nơi khác đã tiếp tay đẩy nhanh sự sụp đổ đó, đã khiến các lãnh đạo Trung Quốc kiên định rằng các NGO phải tránh xa các vấn đề vốn là hoặc có thể trở thành chính trị. Tuy nhiên, các NGO địa phương với những quan tâm có hạn mà chủ yếu là về từ thiện đã được cho phép để phát triển trong một số lĩnh vực, miễn là họ đặt mình dưới sự kiểm soát của nhà nước thông qua quá trình đăng ký. Bảo vệ môi trường và phòng chống HIV/AIDS nằm trong số những lĩnh vực đầu tiên được hưởng lợi từ sự nới lỏng cho một số NGO. Dù vậy, trên thực tế các quyền tự do của họ thường giành được rất khó khăn, và vẫn còn việc đàn áp chính thức.

Trốn chạy

Kể từ đó sự phát triển của các NGO không phải luôn luôn bằng phẳng. Năm 2005 bị đe dọa bởi các cuộc cách mạng “màu” ở Ukraine, Georgia và Kyrgyzstan, các nhà lãnh đạo Trung Quốc siết chặt các NGO lại, đặc biệt là trong những biểu hiện có tính hoạt động nhiều hơn của họ. Nhưng trong những năm gần đây sự kiểm soát chặt chẽ đó đã nới lỏng một lần nữa, phần lớn là do bị bắt buộc. Đô thị hóa nhanh chóng và xã hội phức tạp hơn có nghĩa là đảng không còn có thể cung ứng tất cả mọi thứ cho công dân như đã từng làm, hoặc tuyên bố như thế. Sự giận dữ với các dịch vụ xã hội chưa thỏa đáng có thể gây nguy hại cho sự ổn định trong nước vốn chống đỡ cho sự cai trị của đảng. Việc chính quyền trung ương đẩy trách nhiệm đối với y tế, giáo dục và các dịch vụ khác cho các chính quyền địa phương vốn chưa sẵn sàng hoặc không thể chi trả cũng không giúp ích gì.

Mảng các NGO không chính thức nổi lên trong thập kỷ qua là đáng kể. Một số được khêu gợi từ đức tin tôn giáo: các bác sĩ Ki-tô giáo lập ra bệnh viện địa phương để lấp đi những khoảng trống do hệ thống chăm sóc sức khỏe bỏ sót, hoặc Phật tử chăm sóc cho người già. Những tổ chức khác, liên quan chẳng hạn đến cha mẹ của trẻ tự kỉ hình thành các nhóm hỗ trợ qua Internet hoặc một trang web chỉ ra địa điểm của các trường còn thiếu thốn xung quanh một thành phố kêu gọi người dân đi qua khu vực lân cận trường mang sách vở, bút mực tặng cho trường. Lý tưởng còn xa mới chết, như Đảng Cộng sản ngày càng đánh giá cao. Khi lãnh đạo đảng cử các nhà nghiên cứu xem xét các NGO, họ nhận ra rằng, như He Jianyu thuộc Trung tâm nghiên cứu NGO tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh nói “không phải tất cả các NGO đều là những nhà cách mạng muốn lật đổ Đảng như họ nghĩ”.

Một sự thúc đẩy lớn cho sự tăng trưởng về NGO ở Trung Quốc – gấp đôi con số một thập kỷ trước – dường như là do trận động đất lớn ở Tứ Xuyên làm chết 70.000 người vào năm 2008. Hàng ngàn người tình nguyện đổ về Tứ Xuyên để giúp cho việc cứu hộ. Những người bình thường nhận ra việc được đứng vào tổ chức ra làm sao và từ đó xin gia nhập. “Chúng tôi đều thấy NGO trong hoạt động thực tế và thấy rằng các tổ chức này có hiệu quả hơn nhiều so với chính quyền”, bà Guo thuộc Học viện Tứ Xuyên nói. Chính quyền cũng rút ra kết luận tương tự và cho phép nhiều tổ chức NGO đăng ký thông qua các tổ chức nhà nước.

Đằng sau sự tăng trưởng này là sự gia tăng không kiềm chế được của tầng lớp trung lưu mới. Tầng lớp này chia sẻ mong uốn có sự ổn định như đảng. Nhưng ít nhất một số thành viên cũng muốn có những cách thức mới để tham gia vào xã hội. Lãnh đạo đảng, bây giờ chỉ ràng buộc lỏng lẻo và ý thức hệ Cộng sản, có một cảm giác mới mẻ rằng sẽ đạt được một cái gì đó bằng cách lợi dụng các công dân hoạt động như vậy chứ hơn là đàn áp họ. Họ nghĩ rằng điều đó có thể cho ra một cách cung ứng một vài trợ giúp xã hội mà đảng không còn có thể tự mình cung ứng được. Do đó việc nới lỏng các quy tắc không những cho phép các tổ chức NGO đăng ký không đòi hỏi phải có cơ quan nhà nước bảo trợ mà còn thực sự khuyến khích họ làm như vậy.

Từ năm 2011 bốn loại nhóm NGO đã có thể đăng ký trực tiếp tại một số tỉnh: các hiệp hội công nghiệp, các tổ chức khoa học và công nghệ, tổ chức từ thiện và cơ sở cung cấp dịch vụ xã hội. Vào cuối năm nay, những thay đổi này dự kiến sẽ áp dụng trên toàn quốc. Karla Simon, một học giả Mỹ và là tác giả của “Xã hội dân sự ở Trung Quốc”, nói rằng số lượng các tổ chức NGO có thể tăng gấp đôi lần nữa chỉ trong một vài năm khi việc đăng ký được nới lỏng hơn nữa.

Tuy nhiên, điều đó nói rằng những thay đổi này đến vào một thời điểm có đàn áp chính trị tăng lên, kể cả đối với những người chỉ đơn giản kêu gọi một đảng quá kiêu căng phải tuân thủ hiến pháp (do chính người Cộng sản viết). Kể từ khi Tập Cận Bình trở thành Tổng Bí thư vào năm 2012, nhà nước đã đàn áp những nhà tư tưởng tự do. Việc Xu Zhiyong, một học giả nổi bật, bị tuyên án đến bốn năm tù giam, hồi cuối tháng Giêng, và việc sách nhiễu liên tục các nhà hoạt động khác cho thấy rằng ngay cả những người, như ông Xu Zhiyong, vốn đã cố gắng tìm cách tiếp cận ít đối đầu cũng sẽ không được dung thứ. Ngày kỉ niệm 25 năm vụ thảm sát Thiên An Môn đang tới gần có nghĩa là việc kiểm soát sẽ tiếp tục thắt chặt thêm.

Đảng có vẻ tin rằng họ có thể khuyến khích sự phát triển của các tổ chức NGO mà không phải nới lỏng chính trị. Có lẽ đó là con tắc kè bông Leninist đang đổi màu một lần nữa, qua việc phát triển một thương hiệu mới tinh ranh “chế độ toàn trị tư vấn”, theo cụm từ cảu Jessica Teets thuộc Middlebury College của Mỹ, chế độ này để thực tế quyền lực không thay đổi và chừa chỗ trống trói buộc bất đồng chính kiến. Tuy nhiên, nhiều người làm việc cho các tổ chức NGO nêu ra điều ngược lại: cho phép các quyền tự do mới cho các nhóm xã hội dân sự sẽ dần dần chuyển đổi đảng từ bên trong – đó chính là loại “diễn biến hòa bình” mà các phần tử cứng rắn của đảng đã luôn luôn cảnh báo chống lại. Mặc dù lạc quan nhất thì các động thái theo hướng tới cải cách chính trị có ý nghĩa vẫn còn đóng băng, các nhà hoạt động nói rằng những quy định mới này là một phần của một dòng nước thay đổi xã hội vô hình đang bắt đầu xói mòn lớp băng từ bên dưới.

Từ đồng chí tới công dân

Đảng muộn màng nhận ra rằng các NGO có một số điều mà đảng còn thiếu: ý tưởng, một sự hiểu biết khó khăn mới giành được về những vấn đề trên hiện trường và sự tin cậy của cộng đồng địa phương. Rất ít người tin tưởng đảng về bất cứ điều gì. Hầu hết nghĩ rằng các NGO tiếp cận vấn đề với hiểu biết và sự nhạy cảm. Ví dụ, họ đối xử với người sử dụng ma túy hoặc gái mại dâm có bệnh AIDS như là một vấn đề y tế cần đáp ứng với sự quan tâm và tư vấn chứ không phải như là một vấn đề tội phạm. Một kế hoạch chi tiết chờ đợi từ lâu của đảng về đô thị hóa, công bố vào tháng 3, đã nói về sự cần thiết phải “khơi dậy sức mạnh” của các nhóm như vậy. Một học giả Bắc Kinh nói rằng thách thức hiện nay là việc giúp chính phủ hiểu cách ủy thác một số lĩnh vực chính sách xã hội cũng nhiều như việc nâng cao năng lực của các tổ chức NGO để làm việc đó.

Tổ chức từ thiện đang xuất hiện trở lại như một lực lượng xã hội khi kỳ vọng tăng lên. Một số được thúc đẩy bởi giáo lý tôn giáo: đạo Phật và đạo Lão đang trải qua thời kỳ phục hưng, và bây giờ có khoảng 80 triệu tín đồ Ki-tô ở Trung Quốc mà nhiều người trong số họ muốn làm việc thiện. Tình nguyện làm việc trong lĩnh vực phi lợi nhuận đang trở nên phổ biến hơn. Shawn Shieh, biên tập viên Báo cáo ngắn về Phát triển Trung Quốc (một ấn phẩm có cơ sở ở Bắc Kinh về các NGO) cho biết tổ chức từ thiện và hoạt động từ thiện đã trở thành những từ thông dụng trong lớp người giàu có.

Khu vực mới ra đời này có một chặng đường dài để đi tới. Vấn đề lớn nhất là kinh phí. Một số chính quyền địa phương tài trợ trực tiếp cho NGO: chính quyền tỉnh Quảng Đông đã cấp 466 tỷ NDT (75 triệu USD) vào năm 2012; Vân Nam đã chi 300 triệu NDT. Các con số này dự kiến sẽ tăng lên. Tuy nhiên, dù nhiều nhóm không còn cần tới một cơ quan bảo trợ chính thức và có thể tự do nhận tiền đóng góp của công chúng, họ vẫn không được phép quyên tiền công khai. Hoạt động gây quỹ phải đi qua một GONGO, điều này có nghĩa là chính phủ có thể kiểm soát mức độ mà một NGO đượoc biết đến và do đó cả nguồn thu nhập của họ. Kiểm soát tài trợ nước ngoài càng bị thắt chặt hơn.

Tất cả điều này tạo cơ hội mới cho tham nhũng. Một vài chính quyền địa phương đã lập ra các NGO trá hình để khai thác các nguồn tài trợ chính thức mới. Các NGO thật sự thường không hay biết về các cuộc đấu thầu nhận các hợp đồng cung cấp dịch vụ mà họ có thể thực hiện. Công việc rơi vào tay những kẻ tay trong quen biết nhiều, nhưng kẻ đôi khi chỉ hợp đồng lại, lấy bớt đi một mảng trên đường.

Dù vậy, ở đây cũng như ở các nơi khác, mạng Internet đang thay đổi mọi thứ. Microblog Trung Quốc theo kiểu như Twitter cho phép người dùng cùng chí hướng liên lạc nhau và huy động sự ủng hộ của công chúng vì một mục đích chung. Bây giờ người ta có thể khiếu nại trên mạng về nhiều điều mà không bị coi là phá hoại – mặc dù có những giới hạn phải tuân theo: có thể tweet về ô nhiễm không khí nhưng không được nói cụ thể về một nhà máy độc hại có dính dáng tới lãnh đạo nào đó. Tầng lớp trung lưu đô thị tweet một cách giận dữ về an toàn thực phẩm, tình trạng thiếu nước, việc đối xử với người nhập cư, giáo dục và chăm sóc y tế – các vấn đề cốt lõi của NGO. Chỉ cần phát tán bằng lời về công việc của mình trên mạng, các NGO có thể thấy nhiều đóng góp đáng kể đến với họ ngay cả khi không chủ động gây quỹ.

Làm ra hệ thống

Xã hội dân sự đang nổi lên không phải là một câu chuyện rõ ràng về những tay sai và những anh hùng. Hành động diễn ra ở sân giữa, ở đó lằn ranh mờ nhạt và cả hai phía phải thương lượng giành phần sân. Đối với các nhà hoạt động sự cám dỗ thỏa hiệp và nhận tiền của chính phủ là rất lớn. Tuy nhiên, một nhà ngoại giao phương Tây ở Bắc Kinh nói, nếu sẵn sàng chơi trong hệ thống thì có thể giải quyết được nhiều việc.

Zhicheng, một tổ chức dịch vụ pháp lý giúp những người bị thua thiệt, là một ví dụ về cách để làm điều đó. Tổ chức này do Tong Lihua, một luật sư từ một làng nghèo, thành lập vào năm 1999. Ban đầu ông chỉ hướng tới việc bảo vệ quyền của trẻ em nông thôn. Ông tạo được ấn tượng ở các quan chức địa phương khiến họ bị thuyết phục ủng hộ ông. Sau đó ông bắt đầu tư vấn cho những người lao động bị trả lương chưa thỏa đáng. Ông nói rằng các quan chức chính quyền không động tới ông, bởi vì mặc dù ông làm việc trong các lĩnh vực nhạy cảm nhưng lại giúp tăng cường chứ không gây tổn hại cho ổn định xã hội. Ông nói rằng mục tiêu của ông là thúc đẩy cải cách luật pháp và xã hội từ bên trong. Mặc dù đôi khi bị các nhà hoạt động khác chế giễu là quá gần gũi với đảng, ông nói rằng 99,9% những gì ông làm là độc lập. Ông nổi giận khi được hỏi liệu có phải ông chỉ là tay chân của chính phủ. Ông nói Zhicheng đã tư vấn pháp lý miễn phí cho hơn 400.000 người, giúp họ đòi lại tiền lương quá hạn và đền bù thương tích liên quan tới việc làm tổng cộng lên đến 400 triệu NDT.

Ngược lại, Yirenping hoạt động bên lề. Đây là một NGO vận động có nhận viên là các luật sư đảm nhận các vụ pháp lý nhắm tới các tiền lệ mà họ có thể thiết lập. Một trong những vụ họ giải quyết gần đây là về một cô gái không được phép tham dự kỳ thi trung học quốc gia do bị mù. Tổ chức này cũng đã giúp người bị viêm gan B và AIDS, những người đã bị đuổi việc. Một trong những luật sư của họ là Huang Yizhi, cho biết nhóm có thể sẽ không cố để đăng ký. Giống như nhiều NGO không thể tìm được một cơ quan bảo trợ chính thức, họ hiện đang đăng ký dưới dạng một doanh nghiệp. Theo bà Huang, nếu đăng ký như là một NGO thì có thể sẽ nhận được tiền của chính phủ nhưng cũng sẽ phải hạ giọng trong những điều mà tổ chức muốn cổ vũ. Sự lấp lửng về tình trạng tổ chức là thích hợp với họ vì họ chọn các vụ để tham gia một cách cẩn thận, chỉ tham gia biện hộ về các vấn đề, chẳng hạn như công bằng xã hội, mà đảng nói rằng họ cũng quan tâm và cố gắng không nắn đuôi của con rồng quá mức, e bị nó đè bẹp.

Ma Jun có cách tiếp cận lưng chừng giữa hai cách trên. Vốn là một nhà báo, ông đã xuất bản một cuốn sách đáng chú ý về môi trường, “Khủng hoảng nước ở Trung Quốc”. Ma Jun điều hành Học viện Công vụ và Môi trường (IPE), hoạt động hợp pháp. Cũng như Tong, ông thấy hợp tác với chính quyền là cần thiết. “Tất cả chúng tôi đều ở trong con thuyền này, và chúng tôi không muốn con thuyền bị lật”, ông nói. Nhưng ông ít hợp tác với các GONGO chính thức. Với nhiều cuộc biểu tình hiện nay phát sinh từ vấn đề môi trường, đảng đang lo lắng ngày càng nhiều về các “hoạt động xanh”. Và Ma Jun dẫn đầu hoạt động hợp tác liên tỉnh các NGO, một điều cấm kỵ trước đây. Đảng sợ những người cùng chí hướng, gắn bó với nhau vì một mục tiêu chung, liên kết lại trên toàn quốc. Các NGO không được phép đăng ký văn phòng chi nhánh ở các tỉnh khác nhau. Nhưng IPE là một phần của một mạng lưới gồn 50 nhóm môi trường được gọi là Liên minh Lựa chọn Xanh (Green Choice Alliance) có thể nói với cùng một chí hướng. Ma Jun đi con đường tinh tế và các đường tinh tế cũng có thể dời đi. Chỉ một vài năm trước đây các quan chức ca ngợi ông Xu, học giả mới bị bỏ tù gần đây, y như họ ca ngợi ông Ma bây giờ.

Chính phủ không thể nào nhất quán trong cách tiếp cận về các NGO. Tháng 7 năm ngoái Bộ Môi trường đã tổ chức một hội thảo ở Bắc Kinh, lần đầu tiên có mời các nhóm như nhóm của Ma Jun. Điều đó sẽ là chuyện không thể tưởng tượng được cách đây 10 năm. Theo một người tham gia bị ngạc nhiên khi các quan chức khuyến khích các tổ chức NGO phải mạnh mẽ “đối đầu với bọn cường quyền” – ý muốn nói tới các nhóm lợi ích địa phương. Nhưng đồng thời lại có động thái rút lại khả năng cho các NGO về môi trường kiện chính quyền địa phương ở tòa án. Và một bản báo cáo ngắn của Đảng được gọi là tài liệu Số 9, lưu hành ở tất cả các văn phòng chính phủ năm 2013, cáo buộc các NGO đang vun trồng các “lực lượng chống Trung Quốc”. Ông Shieh nói tình hình “thật kỳ quái (tâm thần phân liệt)”. Ông Zeng, nhà hoạt động về lao động nói rằng ngay cả sau khi được yêu cầu đăng ký NGO, ông vẫn bị sách nhiễu.

Sau khi nới lỏng các hạn chế đối với các tổ chức NGO, đảng vẫn có thể dễ dàng thắt chặt lại lần nữa. Và Chan Kin-man Đại học Hong Kong nói rằng các NGO bùng nổ về số lượng nhưng không về ảnh hưởng. Không gian trong đó xã hội dân sự có thể hoạt động thực sự đang thu hẹp lại, ông lập luận. Các khía cạnh của chiến dịch đàn áp về chính trị hiện nay, chẳng hạn như luật chống loan tin đồn nhảm, dường như củng cố lập luận của ông. Tuy nhiên, những người khác nói rằng không gian cho hành động phải giành lấy thông qua thương lượng, không phải qua đối đầu, dù sao cũng còn có được. Trong khi đó, nhiều người cảm thấy sự phân biệt của đảng giữa cung cấp dịch vụ và vận động sẽ bị xói mòn. “Không có cách nào để cung cấp dịch vụ cho người già mà không trở thành một người ủng hộ cho người cao tuổi”, một nhân viên NGO nước ngoài tại Bắc Kinh nói.

Trung Quốc sẽ đi tới đâu?

Một số nhà hoạt động vẫn lo lắng rằng bằng cách tự cho phép bị lợi dụng, họ sẽ làm nền quản lý độc tài của Đảng Cộng sản mạnh lên thêm tiếp tục nắm giữ quyền lực bởi vì họ đang giúp nó giải quyết các vấn đề lớn nhất về quản trị. Giám đốc một NGO người Trung Quốc cho biết bạn bè nói với ông rằng ông nên để cho toàn bộ hệ thống “mục ruỗng cho đến khi nó sụp đổ”. Tổ chức của ông tài trợ và giúp người lao động bị thương, một lĩnh vực đầy khó khăn. Tuy nhiên, ngay sau khi NGO này được công chúng biết đến nhiều vì việc làm của mình thông qua các microblog, chính quyền đã tặng vài triệu NDT cho công việc này. “Một khi bạn làm một vấn đề nổi bật lên, chính phủ sẽ phải hành động”, ông nói.

Chưa có dấu hiệu rõ ràng rằng Đảng tin tưởng vào xã hội dân sự. Nhiều khả năng họ coi các NGO như một công cụ hữu ích để đạt được mục đích riêng của mình. Nhưng với nền chính trị được chỉ đạo từ trên cao không thể đáp ứng nhu cầu xã hội, và thế hệ mới mong muốn tham gia nhiều hơn, một vai trò tăng lên nào đó cho xã hội dân sự là không thể tránh được. Vì vậy, một hiệp ước ngầm lạ lùng đang diễn ra, ở đó cả hai phe đều chấp nhận thỏa hiệp như một cách để thúc đẩy hơn nữa các mục tiêu của mình trong ngắn hạn đồng thời lại hi vọng các phát triển trong tương lai sẽ đem lại lợi thế cho phe mình.

Giới hạn và thấ vọng tràn đầy. Những thay đổi trong thủ tục đăng ký diễn ra chậm chạp làm ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngay của người dân thường Trung Quốc. Và các vấn đề xã hội hay tài chính khác có thể tăng lên gấp bội, làm triệu tiêu bất kỳ tiến bộ nào hướng tới một xã hội dân sự rộng lớn hơn. Tuy nhiên, các NGO theo cách của mình đang bắt đầu cho ra manh mối có thể giúp đan móc xã hội lại với nhau khi mà nhà nước thụt lùi, cấu trúc gia đình thay đổi và cơ cấu xã hội bị kéo giãn ra gần đứt lìa. Các NGO hiện nay được hậu thuẫn của thế hệ mới của Trung Quốc, lớp người cảm thấy hưởng lợi hơn và có quyền nhiều hơn. Đảng sẽ không dễ dàng đè bẹp họ.

Nguyễn Minh Phương dịch

The Economist

English text:

Chinese civil society: Beneath the glacier

The Economist

*  *  *

Xem bài liên hệ cùng chủ đề: click vào đây

Xem trang Kiến thức, Tài liệu: click vào đây

Xem bài trên trang Anh ngữ: click vào đây

Trở về trang chính: www.nuiansongtra.com