1. Dẫn nhập

Ai cũng biết Hoa Kỳ là quốc gia theo Tổng Thống chế nhưng trong kho tài liệu lại có một hoàng đế, điều nầy có đáng tin không? Người Mỹ có câu: “Nhiều người biết Mickey Mouse, một số người biết đến tên Einstein, rất ít người biết Hermann Hesse, khó có người biết đến hoàng-đế Norton” để nói về điều lạ lùng: “Hoàng đế của Mỹ quốc”. Người dân Hoa Kỳ, kể cả một số không nhỏ cư dân lâu đời tại San Francisco không biết chuyện nầy. Ông Joshua Abraham Norton tự xưng là “Hoàng đế Norton Đệ Nhất của Mỹ quốc”, đã “đóng đô” tại thành phố San Francisco và “trị vì trên ngai vàng” hơn hai thập niên, từ năm 1859 mãi đến khi ông chết, vào tháng 1 năm 1880.

2. Sơ lược tiểu sử.       

Ông Joshua A. Norton sinh trưởng tại Deptford, Luân Đôn, Anh quốc vào ngày 14-2-1819 trong một gia đình người Anh gốc Do Thái bình thường. Khi lên hai, Norton cùng với cha mẹ làm cuộc tha phương mưu sinh tại Nam Phi (South Africa), một quốc gia lúc đó bị Anh quốc cai trị nên người Anh sang đó sinh sống cũng khá đông. Nhờ có nhiều kinh nghiệm, cha của Norton được nhận làm quản gia cho ông Grahamstone, một điền chủ giàu-có người Nam Phi gốc Anh. Do vậy, gia đình Norton có cuộc sống ổn định và Joshua A. Norton lớn lên trong trong hoàn cảnh thuận lợi đó.

Chân dung hoàng đế Joshua A. Norton Đệ Nhất

Khi cha vừa mãn phần vào năm 1848, Norton đã được 28 tuổi, cai quản cơ ngơi của phụ thân để lại. Năm sau, Norton gặp thất bại trong kinh doanh, khi đó có phong trào lập nghiệp tại tân thế giới, cậu ta phát mãi tất cả mọi thứ do cha lưu lại để làm một chuyến phiêu lưu nữa sang tận Ba Tây (Brazil). Cùng thời gian này, không riêng gì tại Mỹ mà nhiều nước khác đã có phong-trào đổ xô về miền viễn Tây Hoa Kỳ để tìm vàng, gọi là “gold rush”. {Cần biết thêm: Đội bóng bầu dục (football) San Francisco Forty-Niners (SF49ers) sở dĩ lấy tên nầy vì muốn đánh dấu năm 1849 là năm dân tứ xứ đổ xô về California để “săn” vàng}. Đánh hơi được biến cố quan trọng nầy, các tay săn vàng cùng các người đi tìm vận may khắp nước Mỹ cũng như ngoại-quốc đều tập-trung về Sacramento, San Francisco, Monterey và các thành phố phụ cận để mong làm giàu nhanh chóng trong lãnh-vực tìm vàng cũng như cung-cấp các dịch vụ cho dân tìm vàng. Thế là cánh chim giang hồ Joshua A. Norton lại một lần nữa từ cực Nam của Mỹ châu lại tung bay về vùng nắng ấm California. Tháng 11-1849, Norton đã có mặt tại San Francisco cùng số vốn là $40,000 USD, một số tiền tương đối lớn để bắt đầu kinh doanh.

3. Công cuộc kinh doanh của Norton.

Với máu kinh doanh và óc phiêu lưu mạo hiểm sẵn có cùng hiểu biết ít nhiều về buôn bán, Norton đã áp dụng nguyên tắc “lấy tiền đẻ ra tiền”, mong làm giàu nhanh chóng, thay vì chú tâm vào các việc làm ăn bình thường hay các công-việc kinh-doanh căn-bản. Norton đã khôn ngoan đem tất cả số tiền sẵn có đứng ra khai thác một tiệm bách hóa và đầu tư vào dịch vụ địa ốc. Không đầy hai năm sau, Joshua Norton đã kiếm được $250,000 USD, một số tiền không nhỏ lúc bấy giờ đối với một di dân mới chân ướt chân ráo đến Mỹ.

Vào thời-gian đó, California vẫn là nơi hấp dẫn của di dân đến từ Á châu như Trung Hoa, Nhật, Mã Lai, Thái Lan v.v... vì khí-hậu ấm-áp và điều kiện sinh sống dễ dàng, gần giống như chính quốc của họ. Nghề đãi vàng phải chịu đựng muôn vàn khổ sở mà dân châu Á lại chịu đựng đã quen, như ta đã thấy trong lịch sử mở mang nước Mỹ, tuyến đường xe lửa Đông Tây xuyên nước Mỹ có sự đóng góp lớn lao của dân châu Á, đông nhất là dân Tàu. Điều khó khăn là thực phẩm chính cho dân gốc châu Á là lúa gạo mà lúa gạo thì phải nhập-cảng từ nước ngoài nhưng lại thiếu hụt luôn vì trước đó, nhu cầu không cao vì ít người cần gạo, còn Mỹ thì chưa có trồng lúa. Nắm vững tình hình và định luật cung cầu, Norton bèn đi đến quyết đinh táo bạo là áp dụng chính sách “chợ đen” trong kinh-doanh. Do đó, nếu có chuyến tàu chở gạo nào bất cứ từ đâu cập bến là Norton tìm mua cho đến bao gạo cuối cùng và đồng xu cuối cùng mà ông có. Ông ta đã không tính lầm: Chỉ trong một thời gian ngắn, giá gạo tại California tăng từ 4 xu/1 pound lên đến 32 xu/1 pound. Nhưng với lòng tham không đáy, Norton vẫn chưa chịu bán số gạo ông đã dự-trữ ra thị trường vì ông nghĩ giá gạo còn tăng thêm nữa, bán ra ngay sẽ lời ít. Thế nhưng năm 1853, một đoàn tàu từ Nam Mỹ chở đầy gạo đến để bán và từ đó gạo được chở đến San Francisco bán đều-đặn và rộng rãi, làm thị trường gạo tại viễn Tây Hoa-Kỳ ổn-định. Giá gạo liên tục xuống thấp, chỉ còn 2 xu/1 pound, làm cho Norton thua lỗ nặng. Sau hai năm lây lất cầm hơi, thế rồi Norton chịu cảnh khánh-tận, không cách nào khác, ông phải khai phá sản, không còn một đồng xu dính túi.

4. Xưng đế và sinh hoạt.

Từ thất bại ấy, cuộc đời Norton bắt đầu đi vào khúc quanh đặc-biệt khác. Người ta không hiểu do động lực nào mà Joshua A. Norton đã làm một việc lạ đời: vào ngày 17-9-1858, ông ta bèn đi một đường tự “xưng vương” với đế hiệu là “Norton đệ Nhất của Mỹ quốc”. Trong bộ quân-phục màu xanh dương chạy kim-tuyến vàng rực-rỡ với cấp bậc Đại-Tá, ông đọc lời xưng đế: “At the peremptory request and desire of a large majority of the citizens of these United States, I, Joshua Norton, formerly of Algoa Bay, Cape of Good Hope, and now for the last 9 years and 10 months past of San Francisco, California, declare and proclaim myself Emperor of these United States…” (Theo yêu cầu khẩn thiết và mong muốn của phần lớn công dân của Hoa Kỳ, tôi, Joshua Norton, trước đây thuộc Algoa Bay, mũi Hảo Vọng, và bây giờ qua 9 năm và 10 tháng ở San Francisco, California, tuyên bố và tự xưng là Hoàng đế của nước Mỹ…)

Tờ bạc 10 Đô la của vương triều Norton

Khi nhận được chuyện lạ nầy, sẵn có máu tiếu lâm cũng như muốn đăng một tin giật gân để câu khách, ông Samuel Clemens, chủ bút tờ San Francisco Bullertin đương thời cho đăng ngay “tuyên-ngôn xưng đế” nầy. Khi đọc bản tuyên-ngôn đó trên báo, độc giả cùng toàn thể dân chúng thành-phố San Francisco và các vùng phụ cận thích thú và vui vẻ chấp nhận ngay “nhà vua không ngai” của Mỹ quốc này, vì chuyện chấp nhận không tốn kém xu teng nào của họ.

Thấy được mọi người hưởng ứng như thế, một tuần lễ sau đó, hoàng đế Norton “hạ chiếu-chỉ” ra lệnh “Giải tán quốc hội và lập nền quân chủ tại Hoa Kỳ”. Không thấy phản ứng gì từ phía chính quyền tại Hoa Thịnh Đốn hay tại địa phương, hoàng đế nhà ta lại ban chiếu chỉ thứ hai, ra lệnh cho Tổng Tư lệnh Tối cao của Quân lực Hoa Kỳ phải “Áp dụng mọi biện pháp cần thiết và thích nghi, kể cả vũ lực, để giải tán quốc hội”. Chiếu chỉ này còn nhắc nhở các tiểu bang phải gởi đại biểu về “triều đình” tại San Francisco Opera House để phục mệnh hoàng đế (Majesty’s Royal Order). Cho dù chiếu chỉ ban ra nhưng không một ai tuân mệnh, hoàng-đế nhà ta cũng không lấy làm buồn phiền gì và nhà vua vẫn “hăng say phục vụ”. Ngoài ra, hoàng-đế Norton cũng có lòng bao dung quảng đại nên vào năm 1859 đã đứng ra kiêm nhiệm luôn chức vụ giám hộ (Protector) cho nước láng giềng Mexico, một quốc gia đã và đang có một nền kinh tế èo-uột, dân chúng nghèo khổ, với một nền chính trị bất ổn từ bấy lâu nay.

Điều đáng nói là chính-quyền và dân chúng San Francisco lại tỏ ra rất “chịu chơi” với vị hoàng-đế của họ. Hội đồng thành phố San Francisco lúc đó cung cấp cho “triều đình” một nơi được tạm xem như một “cung điện” với nhiều phòng ốc để hoàng đế Norton có nơi ăn chốn ở, làm nơi “tiếp kiến thần dân” của mình và là nơi giải quyết các việc triều chính. Riêng về vấn đề ẩm thực, tất cả các cao lâu, tửu quán, trà đình, tiệm ăn,... trong thành phố San Francisco đều cho hoàng đế “ngự” hoàn-toàn miễn phí mọi khoản. Ngay cả việc đi đây đi đó, các công ty vận chuyển công hay tư đều dành mọi sự dễ dàng cho “nhà vua” vì ai nấy đều biết mặt ngài. Hoàng đế Norton chỉ có việc “ngày ngày lang thang đây đó” với hai chú chó, như làm nhiệm-vụ “thăm dân cho biết sự tình”, lúc nào cũng với bộ quân phục chỉnh tề, tay cầm cây gậy. Nếu nhà vua cảm thấy đói, nơi đâu cũng có chỗ cho ăn; nếu khát có chỗ uống; nếu buồn có thể vào bất cứ nơi giải trí nào để giải khuây mà không phải trả tiền. Đa số cư dân thành phố San Francisco, những ai nhận diện ra “Ngài”, mỗi khi gặp hoàng đế đều “gập người cúi chào một cách kính mến”. Các rạp hát luôn luôn để dành một ghế danh dự cho hoàng đế. Mỗi khi hoàng đế “giá lâm”, nếu đèn sáng, mọi người im lặng đứng dậy để tỏ lòng kính cẩn. Họ làm như vậy trong tâm trạng vui vẻ, thoải mái.

Thế nhưng mọi chuyện không phải lúc nào cũng bình yên cả. Ngày nọ, có xung đột xảy ra giữa hoàng đế và nhân viên công lực của chính quyền tại San Francisco. Một hôm, một viên cảnh sát mới được thuyên chuyển tới thành phố nầy, không biết hoàng đế là ai nên bắt “ngài” về bót, với tội danh ”du-thủ du-thực” và “để chó phóng uế bừa bãi, làm mất vệ sinh thành phố”. Khi nghe tin, cư dân của thành phố San Francisco nổi giận nên họ tổ chức biểu tình, đòi “làm cỏ” bót cảnh-sát San Francisco. Nhận thấy tình hình căng thẳng và bất lợi cho mình, vị Cảnh-sát trưởng thành phố San Francisco đích thân trả tự do cho Ngài và xin lỗi hoàng đế cùng thần dân của Ngài. Nhờ vậy, nội vụ sau đó mới yên.

Tuy bị coi là người điên, hoặc ít nhất là người rất lập dị, dân San Francisco ca ngợi sự hiện diện, tính hài hước, và những kỳ công của ông – một trong những kỳ công nổi tiếng nhất, là "lệnh" đòi giải tán bằng vũ lực đối với Quốc hội Hoa Kỳ (Quốc hội và Quân đội Hoa Kỳ bỏ qua lệnh này), và cũng nổi tiếng về nhiều sắc lệnh (có người cho là tiên tri) kêu gọi đòi “xây cầu băng qua và đường hầm dưới vịnh San Francisco”. Ngày 8 tháng 1 năm 1880, Norton té ngã tại góc đường và chết trước khi xe cứu thương tới. Ngày sau, gần 30.000 người đổ ra đường San Francisco để tôn kính Norton. Norton sống mãi do những nhà văn như Mark Twain và Robert Louis Stevenson; chẳng hạn Mark Twain (cũng từng ở San Francisco trong thời Hoàng đế Norton), và nhân vật Vua trong cuốn “Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn” (The Adventures of Huckleberry Finn) được cho là phỏng theo Norton. Tháng 12-2004, hội đồng thành phố San Francisco đưa ra một nghị quyết để đặt tên cây cầu từ San Francisco qua Oakland theo tên Norton (là “San Francisco – Oakland Bay Bridge” hiện nay), nhưng ý niệm này không thành.

Hoàng đế Norton cũng quan tâm đến việc đại sự của quốc-gia. Khi nội chiến Nam Bắc Hoa Kỳ sắp bùng nổ, năm 1861, hoàng đế Norton ra chiếu chỉ “triệu-hồi” cả hai vị lãnh đạo Nam và Bắc quân: Jefferson Davis và Abraham Lincoln, khẩn về triều đình San Francisco để “phục mệnh”. Lệnh có ban ra mà không có một ai tuân hành cả: Nội chiến nước Mỹ vẫn xảy ra và lan rộng, làm cho nhiều người chết. Hoàng-đế nhà ta cũng đau lòng không ít.

Thời gian dần trôi qua, tuy không lo về việc ăn uống, giải trí cùng nơi cư trú nhưng tình hình tài chánh của triều đình thật là eo hẹp. Bộ quân phục nhà vua đã cũ nhưng chưa có tiền để thay bộ mới, nhiều vấn đề cần tiền để chi tiêu. Để giải quyết các nan đề này, hoàng đế ban-hành một sắc thuế đặc biệt: “hằng tuần, các cao lâu, tửu quán, trà đình, tiệm ăn,... phải đóng 25 xu, đặc biệt các rạp hát và ngân hàng phải đóng 3 đô-la cho triều đình”. Cả thành phố San Francisco đều “cười ngất” trước quyết định nầy nhưng hầu hết vui vẻ đóng góp cho hoàng đế khi có người đại diện đến thu tiền mà không một thắc mắc nào vì số tiền cũng nhỏ nhoi. Nhờ thế, hoàng đế mới có tiền chi tiêu cho nhu cầu của triều chính.

Bia trên mộ của Norton

Qua những sự-kiện xảy ra trong suốt thời-gian nhà vua trị vì đã chứng tỏ hoàng-đế Norton rất được lòng thần dân của ngài. Khi hoàng đế “thăng hà” vào ngày 8-01-1880, một đoàn đông đến 30 ngàn người đã đến viếng và đưa linh cữu ngài đến nghĩa trang Masonic Cemetery để an táng tại đó. Trên mộ bia có ghi dòng chữ: “Norton I, hoàng đế của Hiệp Chủng Quốc Hoa-Kỳ và giám-hộ tối-cao của Mễ Tây Cơ, Joshua Abraham Norton, 1819-1880”. Đến ngày 30-6-1934, di hài được dời đến nghĩa-trang Woodland, tại Colma, thuộc San Francisco đến nay. Từ khi hoàng đế Norton đệ nhất băng hà năm 1880, hoàng triều không có ai nối ngôi, mãi đến 29-9-1972 mới có “Đệ I hoàng đế sau Norton” (Emperor I After Norton) là Marcus Hernandez lên nối ngôi, từ 29-9-1972 đến 15-9-1973. Từ đó về sau nhiệm kỳ chỉ còn 1 năm ngắn ngủi. Tuy không có hạn chế nữ giới nhưng qua 48 vị vua của vương triều Norton, chưa có nữ hoàng nào. Đương kim hoàng đế (reigning emperor) là Terrill Grimes Munro, nhiệm kỳ bắt đầu từ 24-02-2019. Ai muốn làm vua, phải hội đủ điều kiện của hoàng gia đưa ra, theo mẫu đơn, có tại địa chỉ: http://www.imperialcouncilsf.org/pdfs/2020EmperorAndEmpressApplication.pdf. Độc giả nào muốn “thử thời vận”, hãy điền đơn xem sao. Biết đâu!

Nhiều sách báo, tài-liệu có ghi lại sự-kiện nầy, được lưu-hành trong hệ-thống thư-viện công-cọng tại Hoa-Kỳ, nhất là trên internet. Phần địa chỉ hoàng gia, ghi: “The Imperial Council of San Francisco, Inc.” tại 584 Castro Street PMB 469, San Francisco CA 94114-2512 và website: http://www.imperialcouncilsf.org

Nghĩa trang chôn Norton tại Bắc California

5. Lời kết.

Xem qua, ta thấy vương triều Norton vẫn có người kế tục, đó cũng là điều may mắn cho nước láng giềng Mexico vẫn còn người “giám hộ”. Thế nhưng các vị “giám hộ” này không giúp gì được để cứu vãn được tình trạng kinh tế không mấy sáng-sủa của nước nầy nên đã và đang làm cho dân Mexico cứ tràn qua nước Mỹ, gây nên bao xáo trộn cho “đế quốc” Mỹ lân bang. “Hiện tượng hoàng đế Joshua A. Norton” là sự kiện duy-nhất xảy ra trên thế-giới từ trước đến nay. Sự “thu-hút kỳ lạ” của Joshua A. Norton - nguyên văn Anh ngữ viết về chuyện nầy trên tờ San Francisco Bullertin viết vào thời gian đó - đối với dân chúng và chính quyền địa phương, là do: “Hoàng đế Norton Đệ I không giết hại ai, không bỏ tù ai, không cướp bóc của ai, trái lại rất được lòng tất cả mọi người”. Chuyện chỉ có ở nước Mỹ, đúng là “Hoa… Kỳ dị”, phải không quý vị?

Lê Chánh Thiêm.

San Jose, 1998, có sửa đổi.

*  *  *

Xem các bài cùng tác giả, click vào đây

Xem bài liên hệ cùng chủ đề, click vào đây

Xem trang “Kiến thức & tài liệu”, click vào đây

Xem các bài trên trang Anh ngữ, click vào đây
Trở về trang chính: http://www.nuiansongtra.net